GALUH PAYUK
Kacrita Anaké Agung di Daha muah pramiswarin ida dahat kasungsutan
kayun, sawiréh Ida tusing madué putra. Peteng lemah pramiswarin ida matetangisan
dogén. Sayan makelo mawuwuh kasungsutan idané. Duaning kéto Ida Anaké Agung
nauhin baudandan idané makejang. Sasubané pepek pada nangkil, lantas Ida Anaké Agung
ngandika, "Nah ané jani, Paman-Paman
pada makejang, sawiréh suba makelo nira mrabian masih tondén nira ngelah panak.
Déning kéto, né jani nira ajak pramiswarin nirané, lakar luas kalasé nangun kérti,
sing kagét apa ada paican Widi. maicain nira panak. Sapakalah nirané, Paman
Patih serahin nira ngisi guminé makejang dini, tur Paman apang pageh nitahang guminé, kénkén nira apang kéto
abet Pamané!"
Sawiréh kedeh pesan kayun Idané pacang lunga, dadi tusing bani
pepatih-pepatih Idané ngandegang. Buina mula baudandan Ida makejang rep sirep
takutné tekén Sang Prabu.
Kacrita jani mamargi Ida, kairing baan pramiswarin idané dogén,
sawiréh panjak idané tusing pesan kaicén ngiringang. Kacrita pamarginidané
sareng kalih, menék jurang tuun pangkung di tengah alasé wayah. Yén kudang dina
kapo Ida mamargi, manggihin raris Ida punyan baingin gedé. ditu Ida mrarian. déning
ditu pakayunan Idané miasa. Ditu lantas Ida manglarang tongos miasa. Suba
pragat Ida sareng pramiswarin idané mamati raga.
Kacrita jani di Suargan, Ida Sanghyang Siwa liwat méweh Ida makayunin,
déning Suargané tan mari kebus tur tlapakan tangan Idané tan mari medal toya,
lantas kandikain parekan idané Sang Gagakpetak, kandikaang natasin ka Mercapada,
wiréh kayunang Ida, sinah ada anak nangun yasa. I Goak lantas majalan, ngungsi
ka Mercapada. Suba ia neked di alasé lantas ngindang mailehan, kanti kenyel ia
ngindang, masih tusing nepukin apan-apan. Ditu lantas ajinanga ada punyan
baingin gedé buin tegeh, lantas Sang Gagakpetak ngungsi punyan bainginé ento,
praya lakar mrérén. Mare ia menceg. tengkejut lantas Sang Gagak, wiréh asana
kayuné kebus.
"Yéh apa ya krananné kayuné
kebus murub, indaang ja lakar tatasin beténné apa ya ada", kéto keneh I Goaké. Lantas ia
makeber nganuunang, ajinanga Sang Prabu muah Pramiswarin idané miasa mamati
raga. "Bah né né ngawanang Suargané
kebus. Ida Sang Prabu Daha sih né. O, né rabin idané pada sareng", kéto
keneh I Goaké sambilanga nglingling ragan Ida Sang Prabu maka kalih. Suud kéto
lantas makeber Sang Gagakpetak mlipetan ka Suargan, ngaturang unduké ento tekén
Ida Betara Siwa. Ditu Ida Betara ngandikain Sang Kalimandu, kandikaang ngoda
yasan Sang Prabuné. Mara teked Sang Kalimandu di pakértin idané, lantas ceburanga
ibanné uli punyan bainginé, ulung di pangkonan Ida Anaké Agung. Nanging Ida
masih langgeng pesan tekén yasa. Tusing ja makejehan nyang agigis. Lantas aliha
Ida Anaké Agung Istri, plisahina raganidané ban Sang Kalimandu, nanging masih tuara
meiutang apa. Déning suba kanti kenyel Sang Kalimandu ngoda Ida sang makérti,
masih tuara mintulin, buina suba sanja, lantas mlipetan buin ia ka Suargan.
Katuturang tekén Ida Betara buatné ia tuara mresidaang ngoda, Ditu buin Sang
Lelipi Lemputu kandikaang tuun ngoda. Nanging masih patuh buka unduk Sang Kalimanduné
tuara meiutang apa. Dadi Ida Betara nglunganin. Ida nyuti rupa dadi Pranda
putus. Serauh Idané ditu lantas Ida mlinggih di pucak bainginé sari nguncarang
wéda. Buin akejepné lantas ujan bunga muah sarwa miik-miik. Duaning kéto,
lantas Ida Anaké Agung nglesuang kérti, sarwi Ida muspa tur matur ring Ida Batara,
"Inggih Ratu Batara, titiang
ngaturang sembah ring Palinggih Betara, kénak Cokor I Déwa ngiangin titiang, déning
wénten sané lungsur titiang ring Palinggih Betara".
Ngandika Betarané, "Maan
apa buin kuangan, suba amonto kasukan Sang Prabuné, jani apa buin
katagih".
Matur Sang Prabu, "Wiakti
katah pisan sampun suécan Cokor I Déwa ring titiang, sakéwanten sané asiki,
manik majalan Cokor I Déwa durung ngicén titiang. Inggih yan wantah Palinggih
Betara lédang punika lungsur titiang".
"Bah saja ento nu engsapin nira
micaang. Nah jani nira asung, kéwala Sang Prabu apang pageh, yadin rabiné pada.
Nyanan, apa ja tepuk dijalan, da pesan papak sambata. Né lekesan daar pada mabesik,
kéwala da kecuhanga peesné, led abeté ento makejang!" Suud Ida Betara ngandika kéto,
lantas Ida musna.
Kacrita sasubané Ida Sang Prabu suud nunas waranugrahan Ida
Betara, lantas Ida mamargi ngamantukang sareng rabin ida, tan mari lédang kayun
sang kalih. Kasuén-suén Ida mamargi lantas manggihin sétra. Di semané ento
cingakina ada payuk cenik tur kedas, kagét macempléng Anaké Agung Istri
ngandika sarwi matujuhang payuké ento.
"Hé, cenik mungil buin
kedas" Mare kéto pangandikan rabiné, tengkejut Ida tur ngandika, "Yéh adi tusing ja kasadiané dadi alih.
Engsap adi tekén pangandikan Ida Betara. Ah gantin déwéké lacur". Suud
kéto nglantas Ida mamargi, kairing antuk rainé, kayuné tan mari engsek.
Gelising satua, rauh suba di tepi siring negaran idané, lantas kapendak
ban panjak Idané makejang. Sarwi ngaba gong, cendekan. Baris gedé pada mendakin
Ida, kulkul madéngdang. nyiriang Sang Prabu suba rauh. Makejang pada girang
kaulan ida, ada tusing mabaju mlaib ka rurungé, ada gambah-gambah, ada nyangkil
pianak nu pusuh, ada néngténg sémprong, wiréh sedek ngupinin api, ningeh uyut
di rurungé, ané sépanan mlaib pesu ada ngragas tembok kanti telah gempih témbokné.
Ah liu yan tuturang lingkah anaké mabalih.
Kacrita Sang Prabu suba rauh di purian, sausan Idané masiram kalih
ngrayunang. lantas Ida medal, katangkilin baan baudandané makejang. Pepatih
Idané lantas matur, "Inggih Ratu
Sang Prabu, sampun amunika suen Cokor I Dewa lunga nangun kerti, ne mangkin
sampun wenten waranugrahan Hyang".
Ngandika Ida Sang Prabu, "Béh,
kéné paman, nira suba kapaicain, kéwala ké jeneng tusing dadi nira maan kasukan
nulus. Teka ada dogén gegodan di jalan, dadi sadia tan sadiané nira luas nangun
semadi". Sampun puput Ida ngortaang, saunduk-unduk Idané nangun kérti,
uli pangawit tekaning pamuput, lantas matur buin I Patih, "Inggih manawi sampun tuduh Ida Sanghyang Kawi asapunika. Inggih
yan wantah dados, usanang sampun nyungkanang punika. Yadiapin asapunapi antuk,
yan sampun pagantosan sinah kapanggih".
Ngandika Ida Anaké Agung, "Ah,
sing ja nira ngéwehang ento sanget. Saja tuah buka munyin pamané, gantiné
tusing dadi kelidin. Maan, sapakalah nirané kénkén jenenga unduk guminé makejang?"
Matur I Patih, "Matur
sisip wantah rahajeng sawengkon Cokor I Déwa".
Gelising satua yan kudang bulan kapo, lantas mobot Ida Anak Agung
Istri, tur bobotan idané suba wayah. Nuju dinané melah lantas madué oka.
Nanging ké okan Idané ento salah lupa, mrupa payuk cenik tur kedas. Sawiréh kéto
katur tekén Sang Prabu, Ida Anaké Agung lantas ngandika, "Nah dong dayanin, men jani nyén selselang, ento Adi ngaé raga
pelih. Suba amonto teges pangandikan Ida Betara, masih Adi léman pesan. Maan
jani bakal anggon gena ngubuhin payuk kekéto, jawining kutang. Yén né padé ubuhin
sing buungan lakar ngletehin gumi". Lantas kapangandikaang ngutang
payuké ka tukadé. Ida Anaké Agung muah rain idané tan mari sedih, matetangisan
lemah peteng, ngayunang unduk okané.
Kacrita ada anak tiwas luh muani, maumah di wewengkon jagat
Koripan. I Tiwas ento bekung. Gegaén I Tiwasé sadina-dina makekarang ka pesisi.
Sedek dina anu Mén Tiwas ngalih kremis ka pesisi, sagét tepukina ada payuk
cenik kandas duur biasé. Mara tepukina payuké ento lantas ia ngomong tekén
kurenanné, "Yéh, Bapanné, iwasin ja.
aéng luung payuké ento. Teka cenik mungil. Nyén sih ngutang payuk, lakar duduk
koné, ada ja anggon wadah apa ne".
Ngomong Pan Tiwas, "Ah,
Méménné, dong bes kelamakan dogén, papak-papak duduk apané lakar wadahin payuk
kéto, kasugihan sigané encén mabualan nganti mawadah payuk. Dong kunukang té
ibané nuduk kerang dogén, mani apang ada apa purupang aji mincid".
"Ah, segaon anak sai-sai mayus,
yén aba koné mulih amun apa sih tuyuhné, maangin ngamah kéto bantas payuk
cenik", kéto pasaut Mén Tiwasé, sambilanga nyemak payuké lantas penpena
ka penarakné. Suba koné sanja lantas I Tiwas pada mulih. Satekedné ia jumah,
payuké pejanga di duur pasaréanné, baané ia demen pesan nglingling payuké.
Kenehné lakar tusing anggona wadah apan-apan baan sayangné. Sai-sai sabilang ia
teka uli ngalih apa to, balihina payuké ento, jejeh ia ilang.
Kacrita I Tiwas luh muani, sai-sai maselselan baan lacurné kaliwat
sabilang ia ngatuju mapunduh negak, ia ngrengkeng, "Dong bes kaliwat pesan bena ngelah kalacuran, apa sih angkuhang,
apang mangdénné bisa matuutin timpal. Apang sida baan ngisinin basangé dogén
ja, bes kéné sabilang angkuhang tuara taén matuutin anak. Kremis suba ngangsan
arang, jani gantin déwéké tuara ngamah". Pangrumukné kéto dingeha tekén
payuké, lantas ia mapineh-pineh, "Beh
pedalem gati I Tiwas, sai- sai maselselan baan kalacuranné. Ah, melahan buin
mani semengan lakar luas ka peken, sagét ada apa anak olas, apang ada anggon nulungin
Mémé Tiwas". Suba né kéto, buin mani semenganné mara galang kangin, I
Tiwas luh muani suba makalah uli kubunné, lakar luas ngalih pangupajiwa. Radén
Galuh Payuk, masih tuun uli langgatanné, matutug uri ajaka I Tiwas, lakar luas
ka peken. Salantang jalan payuké mamunyi kéné, "Troktoktok dengkok dengkok". Kandugi tuara ada anak
nepukin muah ningeh munyinné nganteg ka peken. Mara sedeng beka pekené, lantas I
Payuk nyengongot nongos di samping dagang baasé. Buin akejepné lantas ada anak
nyorjor kema lakar nguup baas. Mara tinggalina payuké ento, lantas matakon tekén
dagangé, "Hi jero dagang. nyen sih
mejang payuk ditu?" Dong luung san goban payuké né.
Masaut dagangé, "To yen
nyén jenenga ngejang dadi tiang tusing rungu".
Ngomong buin anaké i busan, "Ah,
lamun tusing ada ngaukin lakar duduk koné, ada ja anggon wadah baas".
Suba suud ia meli baas, lantas penpena ka tengah payuké, ngon ia ngajinang payuké,
wiréh amon apa ja penpenina baas, teka sedeng dogén. Lantas ngomong, "Ye, ih embok, tingalin ja, tusing
madaya tiang tekén payuké né, amonto cenikné, teka asador penpenin baas. Né tiang
makingsan koné main, lakar kalahin mablanja". Mara lénga akijapan anaké
mliat, sagétan ilang payuké, magedi uli ditu lakar mulih. Di jalan tan mari ia
mamunyi, "Troktoktok dengkok-dengkok
dengkok".
Kacrita payuké suba teked jumah I Tiwasé, lantas baasé pejanga di
baléné, wadahina lumpian, lantas ia buin menék ka langgatané. Mara teka Mén
Tiwas, tengkejut ia ngajinang ada baas, laut ngomong, "Ih. Bapanné, dadi ada baas dini, nyén ngejang aah?"
Masaut Pan Tiwas, "Tawisin,
awaké né barengan teka ajak ia. Jog jakan dogén té suba, buin basang seduk tondén
ngamah, misi ja cetik dong mati ya, apang suud kasakitan!" Baasé
lantas jakana tekén Men Tiwas. Maninné semengan buin Radén Galuh Payuk luas ka
peken, tur mulih ngaba magenep, lakar basa, lakar jukut, muah ané lén-lénan.
Suba koné teked jumah lantas makepotan mlebengan di paon, wiréh payuké jani
suba dadi anak cerik luh tur jegég gati. Mén Tiwas ngelah siap aukud, lantas
ento ejuka, abuta bulunné akatih lantas lablaba anggona jukut. Suud magarapan di
paon, lantas nyampat makekelud uli jumahan metén nganteg ka natahé. Suba pragat
kéto, lantas buin menék ka langgatané, buin dadi payuk.
Kacrita lingsir sanja suba lantas teka I Tiwas luh muani uli ngalih
gaé. Nu joh suba asira jukut bé siapé, wiréh basangné suba layah gati. Lantas
ngomong, "Béh nyén sih ngaé jukut bé
siap, nyursur bonné nganteg mai. Nyai tusing ngadek?"
"Yéh sajaan né", kéto pasaut Men Tiwasé.
"Yéh, toto, nanangné, tingalin
ja!, dadi
kedas gati natahé laad masampatan, nyén sih olas nyampatang. Yéh ih Pan Tiwasé,
mai ja delokin, to dadi ada magenep di langgatan paoné, nyén ja ngejang? Yé,
ih, né nasi suba lebeng, ento bé gerang mabasa blingbing, déngdéng pada ento di
klatkaté, ento jukut bé siap mawadah payuk, beneh ya nyursur bonné ngiruk
cunguh. Yé, cirin kénkén ya né, aah Bapanné?"
Masaut Pan Tiwas, "Cirin
kénkén nyen orahang, jabin cirin basang betek. Nah, jalan té suba amah dogén,
nyak ya ngranaang mati, dong suud ya kéné kesakitan ngalih amah!".
Ngomong Mén Tiwas, "Ah
endén té malu awak ngiwasin payuké, sing nyen palinga tekén anaké ngaénang
dedaaran. Mimi aget nu di tongosné, yan ento ilang tekan mati awaké
sedih". Suba suud kéto lantas ia madaar. Béh nyendi-nyendi koné sopan
Pan Tiwasé baan tumbén naar dedaaran jaan-jaan. Sasubanné pada suud madaar,
lantas mapaomongan ajaka dadua, ngomongang undukné makejang suba pada ada
lebeng matah di umahné. Buin mani semenganné, I Tiwas luh muani tusing luas
ngalih gaé, nanging ia mengkeb di durin kubunné, wiréh ia makeneh nawang anaké
ané ngaba magenepan ka kubunné.
Kacrita suba dauh telu sawetara, dingeha munyi kéné di arep kubunné,
"Troktoktok dengkok dengkok dengkok".
Lantas I Tiwas pada pesu uli pengkebanné, baané ningeh munyi tawah. Mara teked
di arep kubunné, tingalina payuké cenik majalan, bek misi magenepan. Ditu I
Tiwas gigian baan kendelné, lantas nyemakin aba-abaan payuké. Payuké lantas
buin pejanga di tongosné melahanga pesan. Sawiréh jani I Tiwas suba ada ngalihang
daar, dadi ia tusing buin ngalih gegaén kema mai, nanging ia nganti dogén jumahné.
Sabilang teka payuké mamunyi, "Troktoktok
dengkok dengkok dengkok, juangin kumbi!" Lantas juangina aba-abaanné. Payuké
buin pejanga. Sayan makelo sayan nyugihang I Tiwas. Panganggo. barang mas,
slaka suba liu ia ngelah, uli ngelah payuké cenik ento, katut umah ia suba
nyidaang ngaé.
Kacrita Pan Tiwas nuju ada jemaka, lantas ia menék ka panukub umahé.
Sedek ia répot ngalihin ané jemaka, tusing aséna teka bakat gampésa payuké,
nganti ulung ka patuanganné. Ditu lantas payuké belah sigar mabrarakan, lantas
pesu anak cenik luh uli payuké belah ento, sawetara matuuh pitung tiban, jegégé
tan kadi-kadi, ngeling mapulisahan di patuanganné, sambilanga masesambatan, "Dong, kénkén kadén Bapa Tiwas, saking
gantin Bapanné tuara dadi sugih. Mara amonto né Bapa ngelah suba Bapa lénga tekén
tiang. Gantin tuah Bapa akejep ngajak tiang dini. Yadin kénkén baan Bapa
ngengkebang tiang, suba sinah makelo-kelo liu anaké tau". Mara kéto
munyinné anak cerik ento, ngénggalang Pan Tiwas macebur uli ba duur laut
ngaukin kurenanné. Kurenanné énggal nyagjag, sambilanga ngémpéng jun misi yéh
atenga, wiréh ia teka uli nyuang yéh, mara turuanga atenga, dingeha kurenanné makaukan
geleh tur mamunyi makateprug. Ngengap Mén Tiwas matingalan, kadéna kurenanné
kenapa, lantas tingalina anaké cerik ngeling.
"Yéh, ih, ih, Pan, Bapanné, nyén
ngelah pianaké ajak cai jumahan metén?" Lantas Pan Tiwas nuturang undukné né mara. Mara dingeha
ban Mén Tiwas tutur kurenanné kéto, entunganga junné, lantas ia ngénggalang
nyaup anaké cenik lantas abina. Ditu I Tiwas luh muani nakonin anaké cerik, "Dong, jero, jero alit, sira jeroné
madué okané, ring dija purin jeroné, dadi jeroné kéné dadi payuk? Indaang
tuturin tiang!" Wiréh kedeh I Tiwas, pang kuda kuda nyumunin matakon,
dadi ngomong anaké cenik sambilanga sigsigan, "Nah, ah, ah, wi réh, éh, éh, suba kéné unduké, jani tiang tuturina,
kéwala Bapa, Mémé pada, apang sekep. Yén Bapa lejeh ngorahang tekén anak,
tusing buung tiang magedi uli dini. Lamun Bapa, Mémé pada tusing nawang, tiang
suba okan Prabuné di Daha. Nanging tiang lacur, tiang dadi jlema
kekutangan". Ditu Ida Radén Galuh nyatuaang undukné uli panyumu nganti
duduka tekén Mén Tiwas. Ida ngandika tan mari nangis, baan éling tekén nraka
ragan idané. Suud ngandika kéto lantas Ida mawecana kéné, "Nah né Mémé, Bapa pada, da pesan ngomong nyinggihang tiang,
anggon tiang caraang pianak, apang da énggalan anaké tau. Adanin tiang, ih,
dija wit Méméné gati?"
Mén Tiwas ngaturang déwékné uli Tiinggading.
"Nah, kaukin tiang Ni Luh
Gading, akuin tiang keponakan!" Kéto pangandikan Radén Galuh Daha. wiréh kéto saturut I
Tiwas luh muani, tur Ni Luh Gading kasayangang pesan.
Kacrita jani Prabuné di Koripan, madué oka lanang asiki, suba
ngantiang anom. Jani ngantiang odalan Ida Radén Mantri. Panjak Idané makejang
lantas kadauhin, kapangandikaang ngaturang pangayah nebuk ka puri. Mén Tiwas
masih orahina. Mara dingeha ada arah-arah, lantas Ni Luh Gading ngomong tekén Mén
Tiwas, "Ih Mémé, tiang ja baang
ngayah ka puri, nah, Mémé jumah ngijeng!"
Masaut Mén Tiwas, "Ah,
awak cenik sada pangkah dogén, apang ada kedékina, anak liu ditu ngayah, kadén
buka dini suung".
Ngomong buin Luh Tiinggading, "Nah
baang ja nah Mé nah.Apang nawang tiang puri. Gaénang men tiang elu cenik".
"Nah kéto ja kema, nyen da kual
di puri, nyen menggahina tekén Anaké Agung". Ditu lantas Men Tiwas ngalih buluh
kedampalan alawas lakar baanga pianakné. Buin mani semengan Ni Luh Gading
ngomong tekén méménné, "Ih, Mémé,
kema ja uligang tiang sera nyang asibak, lakar anggon boréh!"
Masaut Mén Tiwas tengkejut,
"Yéh né kénkén sih I Cening dadi sera anggon boréh?" Nyén ya kodag
baana timpalé maakin". "Nah
té kema gaénang!", kéto omong Luh Gadingé, lantas Mén Tiwas nguligang
sera. Suba pragat, lantas Luh Gading maboréh, laut majalan.
Kacrita sasubané neked di puri, makejang anaké uyut nekep cunguh.
ngorahang Luh Gading mebo sere, kéné munyinné, "Dong klamakan dogén Men Tiwas, pesu-pesuanné amonto cenikné.
Ngaba lu pabungbungan, tur mebo sera. Né kemo laku, sing kodag baan ngadek!"
Luh Gading lantas nyrutcut ngalih tongosé suung. Ditu ia nebuk padidiana. Buin
akejepné lantas rauh Siramadewine, wireh mireng anak uyut.
"Ih apa sih kuyutang aah,
magarapan, yen magarapan ja selegang, da mayus omong dogén kéto", kéto pangandikanné, lantas ada anak
masaut, "Sampunang ja menggah,
indaang ja cingakin, pesu-pesuan Mén Tiwasé, kalud lu aji pabungbungan, buin
mebo sera. Dong jegég san gobanné". Ni Luh Gading mendep dogen. Siramadewi
ngandika, "Ih Cening, saja koné mebo
sera, tusing taén kayeh kéto nyai?"
"Tan wénten", kéto atur Luh Gadingé, sambilanga nguntul
wiréh kaimud.
"Yéh, ento padidiin nyai ngelah
pagaéné nebuk? Yé. ih, mai ja tingalin ajak makejang, da té kedékina dogén anaké,
pelan pagaénné nebuk, lamun pagaén anaké ajak tetelu. Nah selegang ja Cening
magarapan, da runguanga anaké meleng-melengan.
Ye matelek gati ja goban anaké cerik,
hé nyén adan nyainé Ning?"
Matur Luh Gading, sambilanga kunuk mulang lunné, "Titiang Luh Gading nika".
Ngandika Siramadewi, "Yéh,
ih, luung ja adanné, Luh Gading?"
Kacrita suba pada suud pada nebuk, Luh Gading paling maluna mapamit.
Satekedné Luh Gading jumah, tuturanga undukné dadi kekedékan, dadi jejailan.
Buin pidanné buin Luh Gading ngayah ka puri wiréh di puri anaké lakar nyait.
Tan mari masih ia maboréh sera. Anaké pada nyait tamas, yadin sampéan aji
semat, nanging Ni Luh Gading nyait aji medang tiing ané abana uli jumah, pagaénné
ngonanga pesan tekén anaké makejang wiréh alus magenja, buina tusing ngenah
jejaitanné wiréh aji medang nanging tekek. Kayang praratuné masih makejang pada
ngon tekén paundukanné Luh Gading. Radén Mantri Koripan, tan mari ngirik-irikin
ia, nganti tusing magedi-gedi uli di anaké nyait. Radén Mantri lantas ngandika,
"Ih Luh, nyai madan Luh Gading? Lan
dini ngoyong nyak!"
Matur Luh Gading, "Titiang
pamit". Radén Mantri lantas ngandika tekén Siramadewi, "Ih, Bibi, aéng tawahné Luh Gading nyait
sampéan, aji medang anggona, baan tekek, buin melahan pesan pagaénné padaang
tekén anaké lénan".
Ngandika Siramadewi, "Inggih,
malah dayanin teka makejang bisaina". Buin ngandika Raden Mantri teken
Luh Gading, "Ih Luh, indaang satuain
beli, teka dot gati makita madingehang satua!"
Matur Luh Gading, "Titiang
pamit, titiang tan uning masatua". Lantas anaké lénan kapangandikaang
nyatua, nanging Radén Mantri tusing ja satuané pirenganga, itep ja Ida sledat -
sledét nyingakin Luh Gading.
Kacrita suba pragat majejaitan, makejang anaké pada mapamit uli
puri. Petengé Radén Mantri tusing sirep, tuah Luh Gading magantung-gantung di
kayun. Suba paakan lemah, mara Ida dadi sirep, lantas Ida nyumpenaang Luh Gading.
Gelising satua, jani buin anaké ngaturang pangayah ngaé jaja, ia tusing buin
maboreh sera, kéwala meséh buka anaké lénan. Béh ditu buin mawuwuh–wuwuh kajegéganné,
macebuah buka bulan purnamané. Radén Mantri buin mawuwuh maakang dogén, ngangsan
mlinggih tekén Luh Gading. Luh Gading kunuk magarapan di bucu padet, tuara
ngrunguang apa. Ngaé jaja masih ia paling duega, tur paling becata. Dadi angob
pakayunan idané, kabatek baan tawah-tawah tetangkepné Luh Gading magarapan,
buina makejang melahan dogén tekén anaké lén-lénan gegarapné. Jani buin Luh
Gading kapangandikaang nyatua. Ditu lantas Luh Gading nyatua, nyatuaang unduk
Anaké Agung di Daha miasa nunas oka, lantas madué oka mrupa payuk lantas kakutang,
wiréh kabaos ngletehin gumi, tur kaduduk baan Mémé Tiwas. Mara teked ditu
satuanné Luh Gading lantas ia ngeling tusing nyidaang nglanturang satuanné, wiréh
éling tekén paindikanné. Ida Radén Mantri sayan nesekang mlinggih, lantas
cingakina Luh Gading ngeling, lantas Ida ngandika, "Yéh kenapa dadi ngeling?
Dong lantasang satuané!" Luh Gading masih nu ngeling, tuara ngiring
nglanturang satuané. Mara kéto undukné Luh Gading, dadi Ida méling tekén ajiné
di sametonan maorta madué oka payuk tur sampun kakutang. Sawiréh kéto, lantas
kapangandikaang ngalih I
Tiwas luh
muani. Satekedé I Tiwas maka dadua di puri, lantas ia kandikain, katugesang
pesan baan Radén Mantri, unduké ia ngelah pianak Ni Luh Gading. Buina yan ia
tusing nyak nuturang amun amunné, lakar matianga. Wiréh takut I Tiwas mati,
lantas aturanga sakadi-kadinné uli pangawit kayang panyuud. Mara pegat satuan I
Tiwasé kéto, lantas Luh Gading saupa baan Raden Mantri tur pepasihina.
"Béh, dong kalingané Adi mula
misan Beli saling kodagang, dadi Adi nyilibang raga. Nah jani jalan Adi ka
purian tangkil tekén Aji!". Sang kalih lantas mamargi madandan tangan. Ida Radén Galuh
tan mari nangis. Anaké ngaé jaja makejang pada ngiringang.
Gelising satua unduké buka kéto suba katur tekén Anaké Agung di
Daha, lédang pesan pakayunan Ida Sang Prabu, mirengang orta, okané suba di
Koripan kaduduk, lantas Ida lunga ka Koripan, tur ngaksama tekén okan idané,
baan Ida ngutang ané malu.
Suéning asué, déning Ida Radén Mantri Koripan suba anom, Ida Radén
Galuh Daha suba masih tutug duur, lantas kabuncingang. Abulan pitung dina ramé-raméné
di Koripan. Lemah peteng tuara mrérén. Sasuban okané suud mabuncing, mara budal
Ida Sang Prabu Daha, déning pakayunané suba pada lédang.
---------------------
Sumber : Kembang Rampe Kesusastraan Bali Purwa