BAGUS DIARSA
Ada orah-orahan satua I Bagus Diarsa, ia anak bebotoh, nangingké
ia tiwas pesan. Sai-sai ia matajen, nanging sing taén magelar liu.
Sedek dina anu ia matajen ka bancingah, magelar tuah samas. Sasubanné
tetajené makiré suud pipisné tuah satus dogén. I Bagus Diarsa lantas pesu uli
kalangan tajené, ngojog sig dagang nasiné. Sedeng gatina ia madaar nasi, nget
teka ada anak tua ka tajen. Anaké tua ento berung tur bonné bengu pesan.
Makejang anaké ngedésem, tur pada nekep cunguh mara ngadek bon anaké tua ento. Anaké
tua ento ngomong jog sig tongos I Bagus Diarsané madaar. I dagang nasi Iantas
nekep cunguh krana tusing duga baana ngadek bon anaké tua ento. Anaké tua ento
Iantas ngomong, "Jero, jero, icén ja
titiang nglungsur carikané akidik, mangda nyidaang titiang ngraris
mamargi".
I Bagus Diarsa Iantas masaut, "Nguda
carikan arsaang jeroné, mriki munggah, tiang tumbasanga ragané ajengan".
Anaké tua ento buin ngomong, "Nénten,
kanggéang titiang lungsuran jerone".
I Bagus Diarsa Iantas masaut, "Sampunang
ngarsaang carikan titiangé, Jero dagang nasi baang anaké odah nasi dasa kayang kebé!"
Anaké odah Iantas bareng-bareng madaar. Sasubané pada suud madaar Iantas anaké
odah ngomong, "Jero, apa tiang oon pesan,
icén ja tiang madunungan".
I Bagus Diarsa masaut, "Inggih
ngiring". Anaké odah Iantas ka ajak kumahné, I Bagus Diarsa Iantas
ngomong tekén kurenanné, "Mén Ceningé,
kebatang tikehé ma! Anaké odah lakar madunungan". Kurenanné ngénggalang
ngebatang tikeh, lakar tongos anaké tua negak. I Bagus Diarsa buin ngomong, "Mén Cening. nu ada baas?"
Kurenanné masaut, "Apa
sing ada nu, maan nganggeh baas amonto suba jakan baang i cening".
I Bagus Diarsa buin ngomong, "Nah
yan sing nu, kema meli baas aji séket, to siapé nu aukud to tampah!"
Kurenanné ngénggalang meli baas, tur ngejuk siap lakar tampaha.
Jani kacritaang suba peteng tur nasiné suba lebeng, Iantas ané luh
masagi. Anaké odah lantas katurin sagi, lantas anaké odah ngomong, "Éh, mai té cening bareng-bareng dini madaar, apanga liangan
keneh pekaké agigis". I Bagus Diarsa, kurenanné, lantas ditu
bareng-bareng madaar.
Sasubané suud madaar, lantas né luh epot nampedang dulang tekén
piringné. I Bagus Diarsa nu ditu ngenemin anaké odah. Anaké odah ngomong, "Ih cening, kénkén i tuni
matajen?"
I Bagus Diarsa ngomong, "Tiang
kaon tigang atus". Anaké odah ento buin ngomong, "Cening, sai-sai matajen kuda cening ngelah siap? "
I Bagus Diarsa buin ngomong, "Tiang
sai-sai ja katajen, nanging pepesan kalah, jani apa tiang tusing ngelah. Yen
siap ja tiang mula tusing ngelah".
Anaké odah buin ngomong, "Nah,
buin pidan cening mlali nyen ka kubun pekaké, pekak ngelah siap tetelu, né encénan
ja juang cening".
I Bagus Diarsa lantas masaut, "Inggih
bénjangan naen ja tiang lakar mlali mrika, nunas ayam napi asiki". Anaké
odah tekén I Bagus Diarsa makelo mapaomongan, kanti kenyel ané luh ngantosang. Makelo-kelo
anaké odah buin ngomong, "Ih cening,
cening ngelah pianak?"
I Bagus Diarsa buin ngomong, "Inggih
wénten wantah adiri, nanging kantun alit". Anaké odah ngomong, "Béh, apa pekak jumah padidian pesan,
buina pekak suba tua, baang ja pekak ngajak ka kubu, apang ada tundén-tundén
pekak".
I Bagus Diarsa buin ngomong, "Inggih
ambil, yén ipun sampun nyak, tiang ten ja nombaang". Sambilanga
ngomong kéto, lantas pianakné jeritina,
"Ih, Cening".
"Tiang", masaut pianakné.
"Mai ja malu !
Tusing makelo teka pianakné. I Bagus Diarsa lantas ngomong, "Ih Cening, Cening idiha tekén anaké odah, lakar ajaka ka kubu, kénkén cening, nyak?"
Tusing makelo teka pianakné. I Bagus Diarsa lantas ngomong, "Ih Cening, Cening idiha tekén anaké odah, lakar ajaka ka kubu, kénkén cening, nyak?"
Pianakné lantas masaut, "Inggih
yén sampun saking Bapa, tiang tusing ja bani tulak".
I Bagus Diarsa buin ngomong, "Nah
yén suba cening nyak, buin mani cening ngiring anaké odah ka kubu!"
Sasubané anaké cerik ngiring, lantas anaké odah buin ngomong, "Ih Cening Bagus Diarsa tegarang kema
ngalih bulun siap telung katih!" I Bagus Diarsa ngénggalang ngalih
bulun siap, tur katurin anaké odah.
Anaké odah lantas ngomong, "Nah
Cening, né kema celekang di sanggah pangijengané! Buin pidan, yén Cening
makeneh nelokin pianak Ceningé, bulun siapé né dogén tututin, teked suba cening
sig kubun pekaké!"
I Bagus Diarsa lantas masaut, "Inggih
bénjangan titiang pacang mrika". Suud la ngomong kéto, lantas bulun
siapé ento celekanga di sanggah pangijengé. Sasubané peteng, lantas I Bagus
Diarsa ngaturin anaké odah merem, tur ia mapamit lakar pules.
Kacrita jani anaké odah masaré bareng-bareng ajaka anaké cerik,
sambilanga matutur-tuturan, ngaénang anaké cerik pakendel, apang tusing sebet
ia ngalahin bapanné. Kéné omong anaké odah, "Nah
Putu buin mani ajak pekak ka kubu. Ditu pekak ngelah kambing, nyen Putu lakar
tundén ngangon. Buin pekak ngelah memeri, sampi, siap, to masih Putu lakar
baang pekak. Di abian ada punyan ubi, yén suba wayah lakar lablab lakar baang
Putu", kéto omongné anaké odah ento makendelin anaké cerik, kanti anaké
cerik ento pules. Anaké odah ento masih pules.
Buin maninné nu ruput suba anaké odah bangun, anaké cerik masih
kadundun. Di subané lakar majalan anaké odah lantas ngomong, "Putu, kema mapamit malu tekén i
bapa!" Anaké cerik ngénggalang nundun Bapanné, lantas ia ngomong
sambilanga nyumbah, "Inggih Mémé,
Bapa mangkin tiang mapamit".
Reramané lantas masaut, "Nah
kema, melah-melah Cening majalan, da nyen cening kual-kual ditu, sapatuduh anaké
odah da Cening tulak".
Sasubané bapanné suud nuturin panakné, tur anaké odah suba suud
morahan tekén I Bagus Diarsa, lantas ia majalan ngiring anaké odah. Kocap
pajalanné terus dogén, menék gunung, tuun jurang nylupsup ka tengah-tengah alasé,
tusing mrérén-rérén. Anaké cerik tusing pesan ja ngasén kenyel. Pinah sawat
pajalanné, nget teked
ia di
muncuk gunungé.
Anaké odah lantas ngomong, "Nah, jalan dini mrérén malu. Buin kesep dong teked jumah".
Anaké odah tekén anaké cerik lantas mrérén.
Tusing makelo ia negak, lantas anaké odah ngomong, "Ih Cening, nyén sajatinné pekak,
tawang cening? Nah yen cai tusing
nawang, pekak suba Betara Siwa". Suud anaké odah ngomong kéto, lantas ia
masiluman dadi Betara Siwa. Buin kesepné, rauh watek Resigana mendakin Ida
Betara. Ida Betara lantas ngandika,
"Inggih Resi
makejang, kema lukat anaké cerik né,
apang dadi ajak bareng ka Suargan!"
Sasubané anaké cerik ento mlukat, lantas Ida Betara munggah ka
joliné ngraris mamarga, kairing antuk Resigana makejang, ping kalih anaké
cerik. Kacrita suba rauh di Siwaloka, angob anaké cerik ningalin buat kamelahan
puriné, matembok mas, majlijih baan inten. Ida Betara Siwa kalintang lédang
pesan tekén anaké cerik ento.
Nengakena ring Siwaloka. Kacrita jani I Bagus Diarsa jumahné. Buat
sesolahanné jani, patuh dogén cara ané suba-suba, tusing taén ninggal tetajen.
Ia tusing pesan taén inget wiadin maselselan mara katinggal tekén panakné. Ping
kalih ané luh masih kéto. I Bagus Diarsa tusing taén menang matajen, jeg
kocapan kalah dogén. Tusing taén ia nglipetang pipis.
Kacrita jani di bancingah lakar ada tetajen ramé. Anaké Agung
nauhin parekané apang ngadu ka bancingah ategen. Nyén ja ané tusing ngadu, dosa
siu. Yén aukud dogén ngaba siap, limang atus dosané. Dadi anaké makejang mreténin
siapné lakar aduanga di bancingah.
Jani critaang I Bagus Diarsa kalintang kéweh kenehné krana ia
tusing ngelah siap. Pelan bin petang dinanné tajené, masih ia tusing ngelah
siap. Lantas ia ngomong tekén kurenanné, "Mén
Cening, nglekes ja malu bedik, apa buin mani lakar ka kubun anaké odah ngalih
siap, sambilang nelokin I Cening. Suba makelo ia ditu, tusing taén
nelokin". Kurenanné lantas nglekes, tur pempena ka kampéké.
Buin maninné semengan pesan lantas jemaka bulun siapé tur lebanga.
Bulun siapé ento lantas tututina tekén I Bagus Diarsa. Bulun siapé ento terus
dogén makeber, tur I Bagus Diarsa nututin uli duri. Yén I Bagus Diarsa mrérén,
bulun siapé ento masih nengil. Yén suba segeran kenehné, buin bulun siapé
makeber. Kocap pajalanné sawat pesan, menék gunung tuun jurang, nylupsup ka
tengah-tengah alasé.
Tan kacrita, nepukin ia puri kaliwat melah, tur di jabaan puriné
misi punyan bingin. Bulun siapé nglantas macelep, lantas ia nengil di batan
binginé. Mara bulun siapé ento teka, Ida Betara Siwa suba uning, lantas Ida
ngandika tekén anaké cerik, "Ih cai,
to bapan cainé jenenga teka, kema delokin pesu ma!" Anaké cerik ento
ngenggalang pesu mapagin bapanné, tepukina negak di batan punyan binginé.
I Bagus Diarsa lantas ngomong, "Yéh
Cening kelih Ian suba. Tusing taén delokin bapa. Men dija kubun anaké
tua?"
Panakné lantas masaut, "Éh
anak tua apa, Betara Siwa ento, jani Bapa kapangandikaang ngajeroang tangkil !"
Suud ngomong kéto, lantas bapanné kaateh ngajeroang. Ida Betara Siwa lantas
ngandika sinambi ica, "Ih cai Bagus
Diarsa, cai mara teka?"
I Bagus Diarsa lantas matur, "Inggih
titiang wau pisan, Ratu Betara".
Ida Betara malih ngandika, "Nah
lamon keto ja kema alihang ibané nasi malu! Nyanan pilihin men siapé! I
Bagus Diarsa lantas nyumbah, tur mapamit lakar nglungsur, atehanga tekén
pianakné. Ia ko baanga nasi tuah akepel, misi bé tuah abedik, masih misi jukut
tuah abedik. Sabilang nasiné daara, nu buin akepel. Makelo-kelo kanti betek
basangné, nanging nasiné nu masih ambulto. Sasubané ia suud ngalih nasi bin ia
nangkil tekén Ida Betara. Ida Betara lantas ngandika, "Nah kema né cai iwasin siapé, ané encén ja demenin, juang!"
I Bagus Diarsa lantas mapamit sambilanga nyumbah. Ditu tepukina siap tetelu,
makejang melah ulesné. Tusing makelo lantas makruyuk abesik, "Bek, bek kukuruyuk, tiang menang ping
molas". Buin kejepné ané lenan, "Bek,
bek kukuruyuk, tiang menang ping solas". Buin kejepné ané lénan,
mamunyi, "Bek, bek kukuruyuk tiang
ngalahang Sang Prabu". Siapé ané makruyuk tanggu duri katlektekang
pesan ulesné. Sasubané ia waspada. Lantas ia tangkil ring Ida Betara. I Bagus
Diarsa lantas matur, "Inggih Ratu
Paduka Betara, titiang nglungsur ayam duéné asiki, sané matekep pinih léra".
Ida Betara lantas ngandika, "Nah
juang!" Sasubané make!o ia tangkil, lantas ia nunas mapamit.
Ida Betara malih ngandika, "Ih
cai Diarsa, kema to alap bungané di mrajan, to anggon toh!" I Bagus
Diarsa matur sairing, tur raris ia ngalap bunga, bongkosa baan saputné. Dimakiré
ia majalan, Ida Betara buin ngandika, "Ih
Diarsa, kema ambahin beneng kauh, da cai mlékok-lékok, teked suba cai
jumah".
I Bagus Diarsa ia nuut sapangandikan Ida Betara. Tusing makelo ia
di jalan, nget teked jumahné. Ané luh kendel pesan kenehné, mara kurenanné
teka, lantas ia matakon, "Kénkén
beli, seger I Cening?"
I Bagus Diarsa lantas masaut, "Apa
seger, anaké odah ento Betara Siwa nyén. I Cening jani ditu mamarekan".
Kurenanné ngon mara ningeh munyin Bagus Diarsa kéto. Jani I Bagus ngénggalang ka
peken meli guungan anggona nekepin siapné. Tur bungané pejanga sig bokorané.
Nyananné I Bagus Diarsa nuturang buat tingkah purin Ida Betara Siwa. Makejang
ané tepukina tuturanga tekén ané luh.
Jani critaang tajené di bancingah suba paak, makejang anaké pada
ngayah lakar menain kalanganné. Buin mani lakar tajen, petengé anaké pada
ngecelin siapné. Soroh dagangé suba pada itep menain daganganné, apang ada
adepa buin mani. Kacrita jani suba semengan, anaké suba tragia ngaba siap, tur soroh
kelian muah perbekel makejang pada itep ngitungang anaké ané ngaba siap, ané
patut dosa miwah ané tusing dosa. Sasubané makejang pada teka, lantas anaké
ngawitin nandingang siap. I Bagus Diarsa masih nyeluk siapné, sabilang anjurina
siap anaké, makejang jerihina. Liu anaké ngomong kéné, "Yéh Diarsa siap jerih abana ka tajen". Nanging I Bagus
Diarsa tusing ngrunguang pangupet anaké kéto, nu masih ia nandingang siapné.
Undukné ento, cingakina tekén Ida Sang Prabu, lantas Ida ngandika, "Ih cai Diarsa, mai tandingang siap
cainé!" I Bagus Diarsa maakin Ida Sang Prabu, tur katandingin siapné
tekén ayam Sang Prabu. Siap I Bagus Diarsa jerih. nanging masih kaklesitin
(kakelegin) apanga nyak galak, krana ia jejeh kadukén. Makelo-kelo, nyak siapné
galak, lantas payu. I Bagus Diarsa lantas ka sisi najinin siapné. Duéné masih ada
juru kembar najinin. Suba pragat mataji, lantas siapé katengahanga.
Ida Sang Prabu lantas ngandika, "Ih Diarsa, kuda siap cainé metoh?"
I Bagus Diarsa lantas mesuang bunga ané kaicen baan Ida Betara.
Bungané ento nget makejang dadi mas, slaka, inten, berlian muah sesocan ané
melah-melah.
I Bagus Diarsa lantas matur, "Amuniki, ayam titiange
metoh".
Ida Sang Prabu ngandika sinambi ica, "Ah, ah, ah, ah, nah payu". Makejang anaké ngamusuhin I
Bagus Diarsa.
Kacrita, siapé suba pada kelébang, nangingké siapé tusing maan
mapalu krana siap I Bagus Diarsané mlaib ka duur guunganné, lantas makruyuk.
Siapé buin ka sambut. Sabilang siapé kelébang, siap I Bagus Diarsané kéto dogén
sai-sai, kanti siapé kelébang di bawak. Mara siapé kelébang di bawak, lantas
siap I Bagus Diarsa né makeber tur ngebug Ida Sang Prabu nganti séda. Siapé
lantas mlaib. Anaké di tajen pada makolongan, ada né mlaib nepak kulkul lakar
ngrejek I Bagus Diarsa, krana karaos ia ngaba daya jelék. I Bagus Diarsa mlaib
kumahné, lantas ia mabresih nganggo
sarwa
putih, krana suba nyet sing tara lakar karejek.
Kacrita sikepé suba ngiter umahné I Bagus Diarsa, critaang nget
teka siapé matinggah di nebé, lantas ngomong, "Ih cai Diarsa, da cai jejeh kai nulungin cai jani".
Siape lantas masiluman dadi garuda tur I Bagus Diarsa negak di tundunné.
Makejang sikepé pada jerih tur nungkul tekén I Bagus Diarsa. Jani I Bagus
Diarsa nyeneng ratu ngentosin Ida Sang Raja Déwata. Sabilang semengan Ida katangkilin baan panjake. Makejang panjaké tresna asih tekén Sang Prabu anyar.
Tan critaang Sang Prabu anyar, kacrita Ida Betara Siwa di Suargan
katangkilin baan watek resi makejang. Ida Betara Siwa ngandika tekén I
Wiracita, "Ih cai Wiracita kema cai
mulih, krana bapan cainé suba aget!" Anaké cerik ento lantas mapamit
sarwi
nyumbah.
Tan critaang di jalan, jeg anaké cerik ento negak di tengah panangkilan
Ida Sang Prabu anyar. Makejang kaulané ngon, ningalin sarauh okan Sang Prabu
anyar buka kéto. Ngawit ento maweweh-weweh tresnan panjaké tekén Sang Prabu
anyar.
----------------------------
Sumber : Kembang Rampe Kasusastraan Bali Purwa