KAKAWIN NĪTI ÇĀSTRA ( 1 )

Om Awighnamastu

I.    SARDULA WIKRIDITA  ;    - - - / o o - / o - o / o o - / - - o / - - o / o // = 19

1.    Sĕmbahning hulun ing Bhatāra Hari sarwajñātma bhuh nityaça,
sang tan séng hrĕdayantikta tulisĕn ngké supraptisthénamĕr,
ring wahyā stuti sĕmbahing hulun i jöng sang hyang sahasrāngçumān,
dadya prākrĕta nīticāstra hinikĕt lambang winākténg prajā.

Sĕmbah tityang majĕng ring Sang Hyang Hari sang mĕraga Maha Uning miwah jiwan jagaté sané langgĕng, sang tan mari malingga sajĕroning untĕng hrĕdaya, iriki raris anggan Ida sané lĕwih rékayang tityang mangda prĕsida baktin tityangé ring sĕkala wantah mantuk ring buk padan Ratu sang Hyang Surya, dadosang tityang Niti Sastra sané kĕtah kaikĕt marupa kakawin dumadak kĕbawos ring jagaté.

Sembah saya kehadapan Betara Hari. Yang Maha Mengetahui dan Maha Kuasa selama-lamanya. Karena Beliau selalu bersemayam di dalam hati, disini digambarkan, agar seakan-akan terwujudlah Beliau itu agaknya. Keluar sembah saya tertuju ke bawah duli Sang Hyang Seribu sinar (Betara Surya), supaya isi Nitisastra yang saya karang ini dikenal oleh semua orang.


2.    Ring wwang tan wruha ring subhāsita mapunggung mangraséng sadrasa,
tan wruh pangrasaning sĕdah pucang adoh tambūla widyāsĕpi.
Yan wwantĕn mawiwéka çāstra nirapéksa byakta monabrata.
Yan wwang mangkana tulyaning rahinikā lwirnyan guwékā hidĕp.

Anaké sané tan uning ring basa basita, néntĕn uning ngĕrasayang sad rasa, tan uning ring rasan sĕdah pucang, réhning néntĕn sĕnĕng ngajĕngang daun sĕdah, semaliha néntĕn madrĕbé kawĕruh, yaning wéntĕn anak mawosang daging-daging sastra agama, jantĕn ipun néntĕn rungu, sĕkadi anak ngĕlarang mona brata, jadmané kadi punika yan miribang tityang kawéntĕnan muan ipuné tan péndah gua yan rasa-rasayang.

Orang yang tidak mengetahui bahasa, tidak bisa berkata tentang rasa yang enam (manis, asam, asin, pedas, pahit dan sepat); orang yang tidak mengetahui rasa sirih dan pinang, jadi orang yang tidak suka makan sirih, tidak berpengathuan pula. Jika berkumpul dengan orang-orang yang membicarakan ilmu pengetahuan, tentu ia tidak akan memperhatikannya, ia akan diam saja seperti orang yang membisu. Orang yang semacam itu pada perasaan saya adalah seperti gua.

3.    Ring widyā wisa tulya dénikang anabhyāsālasang sampĕnĕh.
Yan tan jīrna tikāng bhinojana hatur wisyātĕmah wyadhaya.
Ring hinārtha daridra tulya wisa gostinyātĕmah manglaré.
Ring kanya wisa tulya ring jada pikun, tanpāmrĕtāngdé wingit.

Kawĕruhe punika tan bina wisya, marĕp ring sang tan sĕnĕng mĕlajah, ngĕkoh miwah mayus, yaning néntĕn dĕdĕk ajĕng-ajĕngané sané karayunang waluya wisya ngawé pinungkan, sang sané néntĕn madrĕbé artha brana, lacur, bĕbawosan ipuné waluya wisya ngawé duhkitan manah, jadmané sané sampun tua gudgud pikun waluya wisya marĕp ring anak istri anom, santukan néntĕn mangliyangin wantah ngawé duhkita.

Bagi orang yang segan dan malas pengetahuan itu sebagai racun. Makanan yang tidak bisa dicernakan, sehingga menjadikan orang sakit, juga dapat disebut racun. Bagi orang yang bodoh dan miskin berkumpul dengan orang banyak juga sebagai kena racun, karena bertambah tidak enak rasa hatinya. Orang tua renta bagi anak perawan muda juga racun, karena tidak menyenangkan hati, hanya mendongkolkan belaka.

4.    Ring janmādhika méta citta rĕsĕping sarwa prajāngénaka.
Ring strī-madhya manohara priya wuwustāngdé manah kūng lulut.
Yan ring madhyani sang pandita mucap tatwopadéça prihĕn.
Yan ring madhyanikāng musuh mucapakĕn wāk-çūra singhākrĕti.

Sang dados manggala patut uning ngĕtus kayun miwah ngawé liyang manah jadmané sami, rikalaning wéntĕn ring pantaraning  anak istri, bĕbawos idéwané patut nudut kayun ngalap pitrĕsna ngawé kayun lulut kasmaran, yan rikala wéntĕn ring pantaraning sang mĕraga pandita, mawosang daging sarwa tatwa miwah upadésa sané patut saratang, yan rikalaning ngarĕpin satru, patut ngamĕdalang bĕbawos purusa sĕkadi singa.

Orang yang terkemuka harus bisa mengambil hati dan menyenangkan hati orang; jika berkumpul dengan wanita, harus dapat mempergunakan perkataan-perkataan manis yang menimbulkan rasa cinta berahi; jika berkumul dengan pendeta, harus dapat membicarakan pelajaran-pelajaran yang baik; jika berhadapan dengan musuh, harus dapat mengucapkan kata-kata yang menunjukkan keberaniannya seperti seekor singa.

5.    Krurang sarpa wisanya somya tĕkaping mantrāmrĕtākarsana.
Singhā wyāghra hilang galaknika tĕkapning stambhana-mantra ya.
Matta ng kunjara yāngkuçāngrubuhakĕn dadyātĕmah mardawa.
Krūrāning ripuçésa durjana gĕlĕngnya ywéki tan wiçwasān.

Upas lalipiné sané mĕranén prasida punah mĕjalaran antuk mantra pamunah wisya, singa miwah macan, galak ipuné prasida ical mĕjalaran antuk mantra pamungkĕm, gajahé sané kanjĕkan ngamuk, angkus sané prasida ngĕbahang ipun, kandugi prasida dados jĕmĕt utawi boh, sakéwantĕn sajĕroning ngarĕpin kagalakan sisan mĕsĕh miwah jadma corah, gĕdĕg ipuné néntĕn pisan dados alaménayang.

Bisa ular dapat ditawar dengan mentera untuk mengeluarkan air penghidupan. Singa dan haraimau hilang buasnya oleh mentera yang dapat melumpuhkan binatang buas. Gajah mengamuk dapat ditundukkan dan dapat dijinakkan dengan cis. Akan tetapi amarah seorang penjahat, musuh yang masih ketinggalan, jangan sekali-kali engkau abaikan.

6.    Jroning wwé parimāna nāla gaganging tuñjung dawut kawruhi.
Yan ring jātikula pracara winaya mwang çila karménggita.
Yan ring pandita ring ksamā mudita çāntopéksa ris mardawa.
Sang çāstrajna wuwusnirāmrĕta padanyāngdé sutusténg prajā.

Yaning jaga nyugjug dalĕm toyan tĕlaga, katik tunjungé ring untĕng ipuné tĕngah abut anggén nguningin, yan sajĕroning kĕjatén kĕwangsan, parisolah tata karma, sila, miwah laksanannyané pinaka cihna, sang mĕraga pandita, ksama, égar, dĕgdĕg, upéksa, alus manis, cihnan sang tatas ring daging-daging sastra agama bĕbawos idané waluya amĕrta sanjiwani sĕsaménnyané, sané prasida ngawé ida dané lédang tur andĕl ring kayun.

Jika engkau akan mengetahui dalamnya air, cabutlah batang tunjung untuk penduga. Kebangsawanan seseorang nampak pada tingkah-laku, tabiat serta geraknya. Tanda pendeta ialah kesabaran, keikhlasan, kehalusan dan ketenangan budi. Tanda orang yang sempurna ilmunya : bahasa yang sebagai air penghidupan dapat membikin tenang dan girang orang.

7.    Wwantĕn wwang artha hina sabhinuktinyālpa ring bhūsana.
Wwantĕn wwang gunamanta çila naya hinānūt rikāng durjana.
Wwang dirghāyusa wrĕddha hina tan arĕp ring dharmaçāstrolahĕn.
Yéku ng janma nirarthaka traya wilangnyoripnya nir tanpa don.

Wéntĕn jadma sugih artha brana, sakéwantĕn sakaluwir sané tunas ipun nista, tur mapanganggé tan sĕkadi patuté, wéntĕn jadma lĕwihing gagunan sakéwantĕn sila miwah wiwékan ipuné nista, anut ring jadma corah, wéntĕn jadma mayusa panjang tur sampun tua masolah nista, maboya ring daging-daging darma sastrané patut laksanayang, kĕtékan jadmané maka tatiga punika kĕbawos jadma tiwas, urip ipuné kado néntĕn mapikĕnoh.

Orang kaya, yang makanannya tidak baik dan berpakaian tidak selayaknya ; orang ‘alim, tetapi rendah tabiatnya dan suka berkumpul dengan orang-orang jahat; orang tinggi umurnya, tetapi rendah kelakuannya dan tidak mengamalkan ajaran suci ; ketiga macam manusia ini, adalah orang yang hidupnya tidak berarti dan tidak berharga.

8.   Yan ring paksi tinucca kāka hinaran pāpātmaka ng candala
Ring sarwāmrĕga gardabhéka hinaran tuccātmaka ng candala
Ring buddhiki tinucca candala si kopāngdé hilangning ksamā
Ring durmitra cinandaléng jana kasor tang candala trinucap

Yan sajĕroning paksi, gowaké sané kĕbawos kawon kasĕngguh pawakan nista lĕtuh, ring sajĕroning buron, kĕlĕdaine kabawos nista pawakan lĕtuh, sajĕroning budi jadmané kĕbawos nista krodané sané ngawé sampurané ical, sang drowaka ring sawitra kĕbawos pinih nista sajĕroning numadi dados manusa, kantun andapan lĕtĕhé maka tatiga sané inucap ring ajĕng.

Di antara jenis burung, burung gagak dianggap hina, terkenal buruk hatinya. Di antara jenis binatang berkaki empat, keledai tersohor nista hatinya. Tentang watak tabi’at suka marah rendah sekali, karena tidak kenal belas kasihan. Yang paling rendah, melebihi ketiga hal di atas, ialah orang yang tidak menepati janji kepada sahabat.

9.        Ring dyun alpa bañunya kampita kucak, yapwan hibĕk wwé sthiti.
Yan ring go rawa ghora çabdanika göng alpa ksiranyākĕdik.
Yan ring jadma kurūpa céstitanikākwéh bhāwa solahnika.
Ring janmālpa ri çāstra garwita tĕrĕh çabdanya tanpāmrĕta.

Juné sané toyan ipuné ĕmbuh ngĕléncok mĕombakan yaning toyan ipun bĕk dĕgdĕg, banténgé sané suaran ipun kĕras santĕr tur agĕng tuna susun ipuné wantah akĕdik, jadmané sané bocok tingkah ipuné katah, tandang ipuné ngawé-ngawé, jadmané sane tuna ring daging-daging sastra agama bangras tur pĕnĕd bĕbawos ipuné néntĕn ngamrĕtanin manah.
  
Buyung yang tidak penuh air, jika dikelek, kocak jika penuh, tenang airnya. Lembu yang keras dan besar suaranya, sedikit air susunya. Orang yang jelek rupanya, tingkah-lakunya banyak dibuat-buat. Orang yang tidak berpengetahuan, kasar bicaranya, keras dan tidak menarik hati.

10.  Singhā raksakaning halas, halas ikangrakséng hari nityaça.
      Singhā mwang wana tan patūt pada wirodhāngdoh tikang kéçari.
      Rug brāsta ng wana dénikang jana tinor wrĕksanya çirnapadang.
      Singhānghöt ri jurangnikang tĕgal ayūn sāmpun dinon durbala.
     
     Singané maka pangĕmit alasé talĕr alasé maka pangĕmit singané sĕtata, yan I singa ring alasé néntĕn adung patéh paturu kabrahmantian ngĕdohang punika singané, rusak bĕnyah punika alasé antuk jadmané wit  tarunnyané tĕlas kaĕbahang jantos galang, I singa mĕwastu mĕngkĕb ring grémbéngan tĕgalé jimbar puput kaborosin jantos tanpa bayu.

Singa adalah penjaga hutan, akan tetapi juga selalu dijaga oleh hutan. Jika singa dengan hutan berselisih, mereka marah, lalu singa itu meninggalkan hutan. Hutannya dirusak binasakan orang, pohon-pohonnya ditebangi sampai menjadi terang. Singa yang lari bersembunyi di dalam curah, di tengah-tengah ladang, diserbu orang dan dibinasakan.

11.  Ring wwang haywa nirāçrayéka gawayĕn tékang mahā n āçaraya.
ton tang nāga mangāçrayé  sira bathāra tryambakāngarcana.
Sangké Bhaktinikāpagĕh dadi sawit dé hyang trirājyāntaka.
Prāptékāng garuda prasomya mulating nāga pranaténg ruhur.

Sang numadi dados manusa sampunang tan madrĕbé sawitra utsahayang pisan ngrĕrĕh prakanti sané wisésa, buktin ipun punika I naga nunas prĕkanti ring Ida Sang Hyang Siwa sinambi sumuyug ngaturang sĕmbah, antuk baktin ipuné dahat pagĕh mawastu kanggén sampĕt antuk Ida Sang Hyang Tri Purantaka utawi Sang Hyang Siwa, rawuh punika sang garuda ĕnduh galak ipuné ring I naga kandugi pranamya saking ambarané.

Manusia tidak boleh tak berkawan, wajib mencari pelindung yang kuasa. Lihatlah ular naga yang mencari perlindungan kepada betara bermata tiga (Betara Siwa) seraya sujud kepadanya. Karena baktinya seteguh itu, ia lalu jadi kalung betara yang memusnahkan tiga negeri (Betara Siwa). Burung garuda, seteru naga, melihat naga itu, sujud dari udara (karena hormatnya kepada Siwa).
  
12.  Tingkahning suta mānuténg bapa gawénya mwang guna pindanĕn.
       ton tang matsya wihanggamékana si kurmānaknya noréniwő.
       ring minéka rinakaéka dinĕlő ng andanya tan sparsanan.
       ring kūrmékana ng aṇḍa yéningĕt-ingĕt tan ton tuhun dyāna ya.
      
     Pidabdab sang dados pianak patut satinut ring bapa, gaginan  miwah   gagunannyané patut tulad, cingakin punika I ulam, I paksi, I pĕnyu, pianak ipuné néntĕn karunguang, punika I ulam sajĕroning nyaga taluh ipun wantah kapandrĕng néntĕn nahĕnin kausudin, ipun I pĕnyu taluhnyané wantah kaingĕt-ingĕtin néntĕn naĕnin kadĕlokin wantah kĕjantos sinambi nyĕngongol.

Seorang anak lelaki harus menurut jejak bapanya, meniru perbuatan dan kecakapannya. Lihatlah kepada ikan, burung dan kura-kura; tidak ada diantaranya yang mendidik anaknya. Ikan menjaga telurnya hanya dengan dilihatnya, tidak pernah dirabanya. Kura-kura hanya mengingat tempat telurnya, tidak dilihatnya, hanya ditunggu dengan bermenung-menung.

13.  Yapwan hantiganing wihanggama hinasparçanya tan niṣṭura.
       méngĕt ring samayānya sangka ri kanang kosa swayam-putra ya.
       byakta mwang bapa rakwa rūpa guna lén kāryanya tan bhéda ya.
       tan mangka ng jana-putra winwang iniwō tan sah rinaksénamĕr.

      Yan ipun I paksi kirang pisan nudnik taluhnyané alon, rawuh panumayan ipuné mawit saking kulit taluh punika pianak ipuné lĕkad pĕdidi, jantĕn patĕh ring inan ipun rĕko rupa, gagunan miwah karyannyané néntĕn pisan mabinayan, néntĕn sapunika pianak ipun I manusa tan mari karunguang kaprĕténin kĕsayangang.

Adapun burung, betul ia meraba telurnya, tetapi tidak keras-keras; jika tiba saatnya, anaknya keluar sendiri dari kulit telurnya. Walaupun begitu, rupa, kecakapan dan kelakuannya tidak berbeda dengan induk dan bapanya. Tidak demikian hal anak manusia, sungguhpun ia mendapat didikan, dipelihara baik-baik, dan selalu dijaga serta dimanjakan.

14.  Sang wédajña phalanya homa wangunĕn byaktāmrĕténg rat kabéh.
       çilāwrĕtti phalanya ring çruti pagĕh ring buddhi tan cancala.
       Bhogānindya phalanya yan kinahanan ring artha dānéng prajā.
       Ring stri putra phalanya ring surata lén çardūla wikriita.
       
   Pikĕnoh sang tatas ring daging-daging wéda patut aturin ngajĕngin yadnyan sang ngwangun homa jantos pacang ngamrĕtanin jagaté sami, pikĕnoh laksanané sané bĕcik pagĕh ring sruti kahayuné tan kahanan obah, ajĕng-ajĕngané yaning runtutin antuk arta tanpa tandingan pikĕnohnyané yaning padanayang ring jagaté, anaké istri phalan ipuné iring malédang kayun sĕkadi macané mĕcanda.
      

Orang yang faham kepada Weda, perlu mengadakan sasaji (kurban), agar mendatangkan keselamatan bagi segala orang. Watak yang tetap dan hati yang teguh, tidak guncang-guncang, adalah kesenangan hidup yang suci dan sedekah kepada orang lain. Buat orang perempuan anak laki-lakilah yang menjadi buah kesenangan percintaan.


Bersambung..................................
Share:

SEKHA SANTHI DANG DING DONG

SEKHA SANTHI DANG DING DONG
Silahkan klik gambar
OM SWASTYASTU - SELAMAT DATANG DI ARYAWANGSABLOG - SEMOGA BERMANFAAT

daftar isi

Total Tayangan

Powered By Blogger

Categories 2