Pan Balang
Tamak
Ada
reko anak madan Pan Balang Tamak, maumah di désa anu. Kacrita ia sugih pesan
tur ririh makrama, muah tuara nyak kalah tekén pada timpalné di déśa totonan.
Baan té saking kruna daya upayané anggona ngamusuhin déśané. Yén upamaang dayan
Pan Balang Tamaké, patuh buka bun slingkad lutungé, baan saking beneh. Ento
kranané Pan Balang Tamak sengitanga baan désané. Yén tuah dadi baan désané,
apanga ia makisid wiadin mati apanga sing ada enu nongos di désané totonan.
Baan té tuara ada mintulin pagaén désané, bakal ngaénang dosan Pan Balang
Tamaké ento.
Kacarita
maniné semangan mara tuun siyap, lus désané makejang, nanging Pan Balang Tamak
masih enu jumah padidian, krana ia ngantiang siapné tuun uli bengbengané.
Makelo ia ngantiang, tondén masih siapné tuun. Ada jenengné makakali tepet,
mara siapné tuun uli di bengbengané, ditu mara ia majalan, nututin désané luas
ngalih kayu ka gunung. Tondén makelo ia majalan, tepukina krama désané suba
pada mulih negen kayu, dadi Pan Balang Tamak milu malipetan. Kacrita suba neked
jumah, lantas désané paum, maumang Pan Balang Tamak lakar kena danda, krana ia
tuara nuutang arah-arahé. Ditu laut désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak.
Kacrita
Pan Balang Tamak suba teka, lantas kelihan désané makruna, “Ih Pan Balang
Tamak, jani cai kena danda. Masaut panyarikan désané, “Ento baan cainé tuara
ngidepang arah-arahé ngalih kayu ka gunung.”
“Mangkin,
mangkin jero panyarikan, sampunang jeroné ngandikayang titiang tuara ngidepang
arah-arahé, déning kénten arah-arahé ané teka tekén titiang : désané mani
semengan mara tuun siap bakal luas ka gunung. Déning tiang ngelah ayam asiki
buin sedek makaem, dadi makelo antiang tiang tuunné uli di bengbengané. Wénten
manawi sampun kali tepet, mara ipun tuun. Irika raris titiang mamargi, nuutang
sakadi arah-arahé ané teka tekén tiang. Éngken awanan tiangé kena danda?” Kéto
munyin Pan Balang Tamaké, dadi désané sing ada ngelah keneh nglawan paksanné
Pan Balang Tamak.
Kacrita
buin maninné Pan Balang Tamak karaahin ngaba sengauk, bekel menahang balé
agung. Pan Balang Tamak ngaba sanggah uug ka pura désa sambilanga makruna kéné,
“Ené sanggah uug, apanga benahanga baan désané.” Dadi engon désané ngenot abet
Pan Balang Tamaké kéto. Baan kéto masih tan sah keneh désané bakal ngaénang
salah Pan Balang Tamaké.
Maninné
Pan Balang Tamak kaarahin maboros ka gunung. Kéné arah-arahé, “Mani désané
maboros, apanga ngaba cicing galak. Nyén ja tuara ngelah cicing galak, lakar
kena danda.” Kéto arah-arahé arah-arahé ané teka tekén Pan Balang Tamak. Krama
désané suba pada yatna, néné tuara ngelah cicing galak, pada nyilih. Yén Pan
Balang Tamak ngelah kuluk bengil aukud buin tuara pati bisa malaib.
Kocap
buin maninné las désané maboros, tur pada ngaba cicing galak-galak, ngliwat
pangkung ngrémbéngan dalem-dalem. Yén Pan Balang Tamak majalan paling durina
pesan sambilanga nyangkol cicingné. Mara ia neked sig ngrémbéngé, sing dadi
baana ngliwat, lantas ia ngaé daya apang mangdén désané teka nyagjagin ibanné,
laut ia jerit-jerit. “Bangkung tra gigina, bangkung tra gigina.”
Mara
dingeha baan désané, kadéna timpalné nepukin bangkung, lantas pada nyagjagin.
Mara neked ditu enota Pan Balang Tamak jerit-jerit, lantas takonina, “Apa
kendehang Pan Balang Tamak?”
Masaut
Pan Balang Tamak, kéné pasautné, “Pangkung tra ada titina.” Béh, sengap déśané,
belog-beloga baan Pan Balang Tamak. Payu baangina titi, gantin Pan Balang
Tamaké tuara kena danda.
Kacrita
suba neked di alasé, lantas déśané pada ngandupang cicingné ka tengah beté, ada
né ngepung kidang, ada ngepung céléng, ada ngepung manjangan, ada ngongkong
bojog sig punyan kayuné. Yén Pan Balang Tamak kelad-kelid sambilanga nyangkol
cicingné mara neked punyan kétkété. Lantas entunganga cicingné ka punyan
kétkété. Ditu koang-koang cicingné ngengsut, tuara bisa tuun, tra bisa menék,
laut Pan Balang Tamak masaut, “Ih jero déśa, tingalin cicing tiangé ngraras ka
punyan kétkété. Nyén déśané ngelah cicing galak buka cicing tiangé? Jani tiang
nandain déśané, baan déśané sing ada ngelah cicing galak buka cicing tiangé.”
Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi déśané sing ada bisa masaut, payu kenaina
danda baan Pan Balang Tamak. Suba koné kéto lantas pada mulih maboros.
Kacrita
maninné buin karahin Pan Balang Tamak, yén déśané mani sangkep di bale banjaré.
Mara Pan Balang Tamak ningeh arah-arahé kéto, lantas ia ngaé jaja uli injin,
bakal anggona melog-melog déśané. Maninné makikén sangkep, lantas Pan Balang
Tamak ngaba jaja uli injin, mapulung-pulung amun tain cicingé tekén yéh, laut
pejang-pejangina sig sendin balé banjaré muah kecirina tekén yéh. Nyén ngadén
tra tain cicing?
Kacrita
suba pepek déśané, lantas Pan Balang Tamak mauar-uar, kéné munyiné, “Ih jero
makejang, nyén ja bani naar tain cicingé totonan, tiang ngupahin pipis siu.”
Masaut
panyarikanné, “Bes sigug abeté mapeta, ento nyén nyak ngamah tain cicing?
Indayang cai ngamah. Lamun bani, icang ngupahin pipis siu.” Mara kéto lantas
pelen-pelena baan Pan Balang Tamak, dadi cengang déśané ngiwasin Pan Balang
Tamak bani ngamah tain cicing. Puputné payu déśané dendaina siu baan Pan Balang
Tamak. Déning kéto mawuwuh-wuwuh brangtin déśané muah tan sah bakal ngaénang
daya upaya, manang dané Pan Balang Tamak mati wiadin kena danda.
Maninné
buin Pan Balang Tamak kaarahin, yén sing eda dadi ngenjek karang anak muah
malih-alihan ka abian anaké, yén lejeh bani, bakal kena danda gedé. Kéto
uar-uaré. Jet kéto baan Pan Balang Tamak tuara kéweh, krana ia saking patut.
Ditu ia ngaé daya, gérété puleté ané di sisin pekené anggona abian pagehina
lidi, apesina baan benang.
Kacrita
mara tebeng pekené, ada anak makita masakit basang, lantas nylibsib ka puleté,
laut masuak Pan Balang Tamak, “Ih jero déśa, tiang nandain anak ngamaling ka
abian tiangé.” Dadi cengang anaké né masakit basang éndahanga baan Pan Balang
Tamak. Masaut anaké masakit basang, “Apa salah tiangé, muah dadi nagih nandain
jeroné?”
Masaut
Pan Balang Tamak, “Jeroné macelep ka abian tiangé muah mamaling pamula-mulaan
tiangé. Ento apa bongkos jeroné?” Mara ungkabanga, saja mrareket puleté sig
kambenné. Puputné payu ia dendaina baan Pan Balang Tamak.
Kacrita
déśané kéweh pesan ngencanin Pan Balang Tamak, daya kudang daya sing ada
mintulin. Né jani kéneh déśané bakal nunasang paporongan tekén anaké agung.
Gelisang
crita, suba koné kicén cetik ané paling mandina, apanga Pan Balang Tamak mati
sapisanan. Kocap Pan Balang Tamak suba ningeh bakal kagaé-gaénang patinné,
lantas ia makruna tekén kurenanné, “Yén awaké suba mati, gantungin bok awaké
temblilingan. Suba kéto sedédéngang sig piasané. Buina pagelah-gelahané
pesuang, pejang sig balé sekenem, rurubin baan kamben putih sambilang
pangelingin. Nah, bangkén awaké wadahin peti, pejang jumah metén.”
Gelisang
crita, suba Pan Balang Tamak mati ngamah cetik paican anaké agung. Lantas Mén
Balang Tamak nuutang buka pabesen Pan Balang Tamaké.
Kacrita
déśané ngintip Pan Balang Tamak, mati kalawan tan matiné. Mara ia neked jumah
Pan Balang Tamaké, Pan Balang Tamak masedédég sig piasanné sambilanga mamantra
ngambahang bok. Ditu déśané maselselan, pada ngorahang cetiké jelék. Lantas
déśané buin parek ka puri, ngaturang panguninga yén Pan Balang Tamak tuara
mati. Mara kéto bendu anaké agung, déning cetiké kaaturang tuara mandi. Lantas
ida ngandika, “Kénkén cetiké dadi tuara ngamatiang, indayang awaké ngasanin.”
Mara ajengan ida abedik, lantas ida séda prajani.
Kocap
Mén Balang Tamak ningeh orta, yén anaké agung suba séda ngajengan cetik, lantas
ia ngékanang bangkén kurenanné buka né suba.
Kacrita
suba sanja, ada dusta ajaka patpat mapaiguman, bakal mamaling ka umah Pan
Balang Tamaké. Mara enta kurenan Pan Balang Tamaké mangelingin kurenanné sig
balé sekenemé, lantas ia macelep ka umah metén, tepukina peti gedé buin baat
pesan, laut sanglonga, senamina, tegena ajaka patpat. Suba koné neked ka tengah
beté, makruna timpalné, “Dini suba gagah!” Masaut timpalné, “Maebo bangké dini,
jalan indayang dituan.”
Lantas
kisidang masih maebo bangké. Buin makruna timpalné, “Jalan suba aba ka pura
déśa, ditu nyén bani ngutang bangkaan.”
Masaut
timpalné, “Jalan!” Lantas tegena petiné, abana ka pura. Mara neked ditu, lantas
ungkabanga. Mara enota bangkén Pan Balang Tamaké nyengkang, lantas plaibina,
kutanga petiné ditu.
Kacrita
maninné mara galang kangin, nuju jero mangku ngaturang canang ka pura, mara
nengok sig kori agungé, tingalina ada peti gedé di natah piasé, lantas jero
mangku masila tiding sambilanga nyumbah, “Bataran titiangé mapaica, bataran
titiangé mapaica.” Baan sing ada bani mungkah, ngantiang apanga pepek déśané
teka. Mara teka ukud nyumbah, teka ukud nyumbah.
Suba
koné pepek pada nyumbah, lantas petiné bungkaha, nget bangkén Pan Balang Tamaké
nyengku, dadi tengkejut déśané, buin pada misuhin bangkén Pan Balang Tamaké.
Ento japin pisuhin, mlutang ya, kadung suba bakat sumbah. Puputné déśané tuyuh
méanin muah nanemang bangkén Pan Balang Tamaké. Kéto katuturannya.
Sumber : imadesudiana.wordpress.com