KAKAWIN NĪTI ÇĀSTRA (4)

IV. RAGA KUSUMA  ;  - - - /o o - / o - o / o o - / o o o / o o o / - o / o o //  = 23

1.        Sang Hyang Candra tarāngganā pinaka dipa mamadangi ri kālaning wĕngi.
Sang Hyang Surya sĕdĕng prabhasa maka dipa mamadangi ri bhūmi mandala.
Widyā çāstra sudharma dipanikanang tri-bhuwana sumĕnë prabhāswara.
Yan ring putra suputra sādhu gunawān mamadangi kula wandhu wandhawa.

Sang Hyang Wulan miwah bintang pinaka suluh sané ngawé galang rikalaning wĕngi, Sang Hyang Surya rikalaning masunaran talĕr pinaka suluh sané ngawé galang palémahan jagaté, pangawĕruh daging-daging sastra, dharmané luwih pinaka suluh jagat tigané sané masunaran dumilah, yan sajĕroning putra, putrané sané luwih, sadu miwah ébĕk ring gagunan, pinaka suluh sajĕroning kulawarga miwah pasĕmĕtonan.

Bulan dan bintang memberi penerangan di waktu malam. Matahari bersinar menerangi bumi. Ilmu pengetahuan, pelajaran dan peraturan-peraturan yang baik menerangi tiga jagat dengan sempurna. Putra yang baik, saleh dan pandai membahagiakan kaum keluarganya.


2.        Sang çūrāmĕnanging raānggana mamukti suka wibhawa bhoga wiryawān.
Sang çūrāpĕjahing ranangga mengusir surapada siniwi ng surāpsarī.
Yan bhiru n mawĕding raānggana pĕjah yama-bala manikĕp mamiana.
Yan tan mati tininda ring parajanĕnirang-irang inanang sinorakĕn.

Ida sang purusa sané molih ring payudan muponin kalédangan, kawibuhan, bhoga miwah kawiryan, Ida sang purusa sané séda ring payudan pacang ngungsi sura loka ka ayahin antuk widyadariné, punika sang gĕtap sané takut ring payudan yan padé padĕm panjak Ida Sanghyang Yama sané ngĕjuk tur nyĕngsarén, yan tan padĕm kacéda antuk para janané, kajĕngah-jĕngahin katawan kanistayang.


Pahlawan yang menang perang dengan puas merasakan kekuasaannya, keuntungan dan keberaniannya. Pahlawan yang mati di medan perang, mendapat tempat dikediaman dewa-dewa, dikerumuni oleh bidadari-bidadari. Si penakut yang tak berani perang, jika meninggal dunia, ditangkap dan disukai oleh anak-buah Betara Yama. Jika tidak mati, ia dicerca, diolok-olok, ditawan dan dihina oleh musuh.

3.        Haywāgyāngaku çūra paṇḍita widagdha ri harĕpani sang maharddhika.
Sang yodhéng raa sora dénika satus wilangika sira tosni sang wani.
Sakwéhing wwang apaka pandita sahasra pupulakĕna sora dénika.
Yékin paṇḍita nama yogya guruning sabhuwana sira tosni sang wiku.

Sampunang gĕgéson ngaku wanén, pradnyan, miwah wikan ring ajĕng Ida sang mĕraga utama, sang purusa ring payudan satus wilangan idané yéning kasor punika antuka, sang kadi punika tĕrĕhan purusa, sĕkataha sang mĕraga sadu kumpulang yéning kasor antuka, sang kadi punika patut anggén gurun jagaté sami sang kadi punika turunan sang putus.

 Jangan tergesa-gesa mengaku berani, suci dan pandai di muka orang-orang besar. Barang siapa dapat mengalahkan seratus orang pahlawan, baru boleh ia dinamakan pahlawan sesungguhnya. Kumpulkanlah seribu orang yang terkenal sebagai orang suci. Barang siapa dapat mengatasi kesucian seribu orang-orang suci itu, barulah ia boleh disebut suci ; ia patut disebut guru orang seluruh dunia ; ia adalah seorang biku yang terutama.

4.        Mangké wwang pulungĕn salaka paa paka bisa kalaha ring wināyaka.
Yékin wāgmi ngaranya niti-naya-wit pada-pada kalawan wrĕhaspati.
Sangsiptanya kaniṣṭaning mangaku, tan gawayakĕna tĕkap mahājāna.
Yékin mānawa-tantra yogya pituhun tĕkapira sang inuttaméng prajā.

Né mangkin kumpulang jadmané dasa tali sané sami wicaksana, yéning kasor sajĕroning dados pangorĕg, sang kadi punika kĕbawos pradnyan mabĕbawos tatas tur pradnyan ring niti, setanding ring Ida Bhagawan Wrĕhaspati, kasinahannya dahat nista punika anaké sané mĕngaku-ngaku néntĕn kakardinin antuk Ida Sang mĕraga utama, kadi puniki indik sĕsana manuné patut pisan pisinggih kagugonin olih Ida Sang kainggilang ring jagaté.

Kumpulkan sejumlah sepuluh ribu orang terkenal pandai, barang siapa dapat melebihi kepandaian mereka itu, bolehlah ia disebut orang pandai yang faham kepada pengetahuan politik, sama dengan Sang Wrehaspati. Pendeknya : hina orang yang mengaku dirinya pandai; orang-orang yang terkemuka harus menjauhi sifat ini. Inilah hukum Sang Manu, yang patut diindahkan oleh orang-orang utama.

5.        Haywa ngwang cumacad samasta jana nora tan ana cacadanya ring prajā.
Hyang towin sira Sang Hyang Indra bahu locana, wrĕaaniréki tan gĕnĕp.
Sang Hyang Candra cinihnaning çaça, Bhatāra Rawi sira mahoṣṇikaprabhā.
Sang Hyang Çangkara nilakaṇṭa, paçu-pāla cacadira Bhatāra çawa.

Sampunang pisan paricéda ring anak liyanan, santukan sekatah jadmané ring jagaté tan wénten sané tan kĕhanan cacad, Ida Sang Hyang Indra katiman Ida mĕraga Déwa panyingakan Idané katah pisan, butuh Idané néntĕn tĕgĕp, Sang Hyang Wulan kacirén antuk sasa utawi kĕlinci, Sang Hyang Surya téjan Idané dahat kĕbus, Ida Sang Hyang Siwa kantan Idané makĕtél sĕlĕm, munggwing cacad Ida Bathara Wisnu réhning polih dados pĕngangon.

Jangan sekali-kali mencela orang lain; setiap orang mempunyai cacat. Betara Indra, sekalipun beliau itu dewa, juga mempunyai cacat, yaitu banyak matanya dan kelaki-lakiannya tidak sempurna. Bulan cacatnya karena ada kelincinya (gambar); matahari panas sinarnya. Betara Siwa pada lehernya terdapat titik biru. Dan cacat Betara Kresna : ia menjadi seorang penggembala.

6.        Wwang dinātithi yogya yan sungana dāna tĕkapira sang uttaméng prajā.
Mwang déwa-sthana tan winurita rubuh wangunĕn ika paharja sĕmbahĕn.
Dina préta sangaskaran ta pahayun lĕpasakĕna tĕkéng çmaçana ya.
Byaktā lābhaning açwamédha-krĕtu lābhanira siniwi ring surālaya.

Anak lacur, tamiu patut katibakin pawéwéh antuk Ida sang mĕraga luwih ring jagaté, punika malih palinggih-palinggih sané néntĕn karunguang jantos rubuh, patut wangunang bĕcikang mangda dados anggén gĕnah ngaturang sĕmbah, pitara sané kantun daki patut karyanang sangaskara pamahayu mangda prasida ruwat saking sétrané, pikolihnyané sang ngwangun Aswaméda yadnya pikolih ipun kĕbaktinin ring suraloka.

Orang terkemuka patut memberi sedekah kepada tamu yang miskin, membangunan kembali candi yang sudah roboh dan tidak terpakai lagi, lalu menghiasinya supaya dapat dipergunakan lagi sebagai tempat bersembahnyang. Ia patut mengadakan korban bagi jiwa-jiwa yang sengsara, supaya jiwa-jiwa itu terlepas dari kubur. Dengan jalan begitu ia berjasa seperti orang yang mengadakan kurban aswameda. Ia akan dimuliakan di Suralaya.

7.    Singgih yan tĕkaning yugānta kali tan hana lĕwihan sakéng mahādhana.
Tan wāktan guna çūra paṇḍita widagdha paa mĕngayap ing dhanéçwara.
Sakwéhning rinahasya sang wiku hilang, kula ratu pada hina kāsyasih.
Putrādwé pita ninda ring bapa si çūdra banija wara wirya panita.

Kawiaktin ipun yan rawuh kaliyugané ring panĕlas yugané punika, tan wéntĕn sané prasida nglangkungin sang sugihing artha brana, tan sandang bawosang malih sang ébĕk gagunan, sang purusa, sang pandita, sang pradnyan, sami sumuyug nyĕwaka ring sang sugihing artha brana, sĕkatah sané kapingitang antuk Ida Sang mĕraga wiku néntĕn kalinguang, para ratuné sami kanistayang kasĕngsaran, I pianak purun nyĕda anak tua, I sudra nyudagarin, polih kawiryan mawéh kapradnyanan.

Sesungguhnya, bila jaman Kali datang pada akhir Yuga, hanya kekayaan yang dihargai. Tidak perlu dikatakan lagi, bahwa orang yang saleh, orang-orang yang pandai, akan mengabdi kepada orang kaya. Semua pelajaran pendeta yang gaib-gaib dilupakan orang, keluarga-keluarga yang baik dan raja-raja menjadi hina papa. Anak-anak akan menipu dan mengumpat orang tuanya, orang hina dina akan menjadi saudagar, mendapat kemuliaan dan kepandaian.

8.        Ménggung rāt bhuwanāṇḍhakāra ratu hina dana dinananing dhanéçwara.
Sang widwangga wana prawésana samudra gati manut i lāmpahing kali.
Çūdrāsampay i wésya, wésya mawalépa ri sira naranātha nin dita.
Rājāsampay i sang dwija, dwija sirālĕmĕh angulahakĕn çiwārcana.

Jagaté harohara kapĕtĕngan, para ratuné néntĕn prasida mapica pawéwéh, kapadanain antuk sang sugihing artha brana, sang madéwék pragina masusupan tur matapa ring alasé ngĕlarang tatikasan mudra nganutin lĕlampahan kaliné, i sudra dĕgag ring wésya, i wésya ngandapang Ida Sang Prabu, réhning tan patut baktinin, sang prabu nganistayang sang sulinggih, ida sang sulinggih ngĕkoh ngĕlarang Siwa astawa.

Dunia guncang dan diselubungi kegelapan, raja-raja tidak lagi memberi sedekah, tapi disedekahi oleh orang-orang kaya. Pelaku-pelaku sandiwara dengan kemauan sendiri pergi bertapa kehutan-hutan, sambil melakukan gerak-gerak mudra, sesuai dengan suasana jaman Kali. Orang sudra  menghina golongan wesya, dan wesya tidak menghargai lagi kepada raja-raja, sebab memang tidak pantas dihargai lagi. Raja-raja menghina para berahmana. Dan para berahmana enggan melaksanakan pemujaan kepada Dewa Siwa.

9.        Nirwa Hyang prĕthiwi tang osadhi latahilang i gunanirāmrĕténg jagat.
Wipra katriya weçya çūdra pada sangkara sama-sama paksa paṇḍita.
Sampunyān maka wéça paṇḍita wiçésa kaharĕpika nora sangçaya.
Nindéng çāstra samādhi yoga japa, tungga tanunika paninda çūnyata.

Kasucian jagaté ical, babungkilan miwah bun-bunan tambané ical kasidiané ngamĕrtanin jagat, wiku, ksatrya, wésya, sudra, sami maadukan, sami-sami ngangken pandita, sasampunnyané maswabawa sĕkadi pandita, kakuasan sané saratanga néntĕn sangsaya, nganistayang sastra agama, sĕmadi, yoga miwah japa, nyumbungang raga maricéda kasunyatan.

Dunia hilang kesuciannya, sandilata*) yang berfaedah kepada dunia hilang kekuatannya. Berahmana, ksatria, wesya dan sudra hidup campur dan masing-masing menganggap dirinya pendeta. Dan jika rupanya sudah seperti pendeta pula, lalu nyata kelihatan apa yang dikehendakinya; dihinanya kitab-kitab suci, samadi, yoga dan mantera ; mengagungkan diri seakan-akan badan mereka sudah sama dengan “Kesunyian”.

10.    Pangdéning kali mūrkaning jana wimoha matukar arĕbut kawiryawān.
Tan wring rātnya makol lawan bhratara wandhawa, ripu kinayuh pakāçrayan.
Déwa drĕwya wināçadharma rinurah kabuyutan inilan padāsĕpi.
Wyartha ng çapatha su-praçāsti linĕbur tĕkaping adhama mūrka ring jagat.

Pangĕndan kaliyugané ngawinang papinĕh manusané momo bingung paling, dĕmĕn maiyĕgan marĕbut kawiryan, tan uning ring pĕjagatan ipun tungkas sarĕng nyama kulawargi, mĕsĕhé karĕrĕh kaanggén kanti, druwén-druwén pura karusak, padarman-padarman karundahin, mrajané kĕkawonin kandugi sami sĕpi, pastuné tanpa guna, prasastiné lĕwih-lĕwih kalĕbur antuk I tambĕt tur momo angkara ring jagaté.

Karena pengaruh jaman Kali, manusia menjadi kegila-gilaan, suka berkelahi, berebut kedudukan yang tinggi-tinggi. Mereka tidak mengenal dunianya sendiri, bergumul melawan saudara-saudaranya dan mencari perlindungan kepada musuh. Barang-barang suci dirusakkan, tempat-tempat suci dimusnahkan, dan orang dilarang masuk ketempat suci, sehingga tempat itu menjadi sepi. Kutuk tak berarti lagi, hak istimewa tidak berlaku; semua itu karena perbuatan orang-orang angkaramurka.

11.    Wwang mahyun ri kawéhaning dana daridra, krĕpana dumadak dhanécwara.
Wwang duratmaka dirgha jiwita, sirang sujana dumadak alpakamrĕta.
Wwang duccila sucila, durnaya wiwéka, kujana sujana wibhagana.
Sang raja siwiténg suséna ta ya, sang madum amilih ulah wiparyaya.

Sang sĕnĕng mapawéwéh dana punia dados lacur, jadmané sané tiwas nadak sugihing artha brana, jadmané corah panjang yusa, Ida Sang Sujana nadak cĕndĕk tuwuh, jadmané dursila kabawos susila, jadmané tuna wiwéka kabawos pradnyan mawiwéka, I corah kabawos sujana, tan wéntĕn pabinayan ipun sang prabu satinut ring prajurité sané tĕguh, punika sang madrĕbé amongan ngĕdum pekaryan, milih laksana sané tan patut.

Orang-orang yang suka memberi sedekah jatuh miskin, orang yang kikir jadi kaya-raya. Penjahat-penjahat panjang umurnya, akan tetapi orang-orang baik lekas mati. Tingkah laku hina dianggap utama, dan kebodohan dinamakan kebijaksanaan, orang yang rendah budinya disebut mulia; sungguh suatu anggapan yang aneh !. Raja menurut kepada menteri-menterinya, dan orang yang harus mengurus segalanya bertindak salah.


12.    Rug tang campaka cūta candana wungū bakula surabhi nāgapuspita
Sakwéhnyān winadung tinor tinutuhan pinagĕrakĕn i pung lawan pilang.
Bhrāsta ng hangsa mayūra kokila hiningsa pangariwuwu kākalén bango.
Tuṣṭékāng çrĕgaléniwë winarĕgan rudhira dagingikang warānggaā.

Wit cĕmpaka, cĕndana, tangi, tanjung sané miyik miwah nagasari karusak kasakitin, sĕkatahnyané kakandik, kajangkah, katugĕl-tugĕl, kaanggén magĕhin I wit Pahang miwah pĕlang, angsa, mĕrak miwah kokila tĕlas kepadĕmang, kaanggén ngupapira I paksi gowak miwah bango, I asu liyang kaupapira bĕtĕkan antuk rah miwah daging anak istri ayu.

Pohon cempaka, cuta, cendana, bungur, tanjung yang harum baunya dan nagasari dirusak, ditebang untuk memagari pohon pung dan pilang. Angsa, merak dan murai dibunuh dan dimusnahkan untuk memanjakan burung bangau dan gagak. Anjing yang dipelihara orang senang hiduonya sebab ia dilimpahi dengan darah dan daging wanita yang cantik-cantik.

13.    Sang hyang prāa lawasnirā niyata sātus iwu tahun i kāla ning krĕta
Ring trétā pwa ya sangsaya kaya atĕng sapuluh iwu tahun sirérika.
Séwu ing dwāpra ring yugānta çata wara tĕmahika sahasra candramā.
Yan ring sandhyanikāng yugānta tahuning yua catalia hinganing hurip.

Kasinahannya atmané yusan ipun satus tali warsa rikalaning krĕta yuga, yan ring tréta yuga sayan kirang, jantos ring dasa tali warsa suwénnyané, siyu warsa yan ring dwapara yuga, satus warsa ring pĕnanggun dwaparané, wasanan ipun dados siyu purnama, yan ring patĕmon pananggun kali yugané wantah pĕtang dasa warsa watĕs yusan manusané.

Di dalam jaman Kreta umur orang sampai 100.000 tahun. Dalam jaman Treta jumlah itu berkurang menjadi 10.000 tahun. Dalam jaman Dwapara tinggal 1000 tahun. Pada penghabisanjaman Dwapara (pada permulaan jaman Kali) hanya tinggal 100 tahun, dan akhirnya hanya tinggal 1000 bulan. Pada penghabisan jaman Kali 40 tahunlah batas umur manusia.

14.    Sang hyang prāna yan ing krĕtéka tahulan kahananira ri māja nityaça.
Ring trĕtāsthi sirān pratiṣṭha rumakĕt kahanani huriping jagat kabéh.
Yan ring dwāpara mangsa lén snayu lawan rudhira kahananing hurip sthiti.
Yan ring kali hanéng kulit wulu puhun kahananira ringana bhojana.






Yan ring krĕta yuga Sang Hyang Urip ring sumsum tulang linggih Idané manggĕh, yan ring tréta yuga ring tulang linggih Idané, ngrakĕt linggih Idané ring jagaté sami, yan ring dwapara yuga ring daging, ring otot miwah ring rah linggih Ida Sang Hyang Urip manggĕh, yan ring kaliyuga, ring kulit, ring bulu angga, ring sangu miwah ring ajĕng-ajĕngan linggih Idané.

Hidup itu ketika di jaman Kreta tetap bertempat di dalam sumsum tulang, di jaman Treta di dalam tulang, waktu itu kehidupan di dunia kokoh sentosa. Di jaman Dwapara tempat hidup di daging, urat dan darah. Di dalam jaman Kali hidup bertempat di kulit, di bulu dan di dalam makanan.

15.    Ring stri sangkanikang wirodharing asit, krĕta-yuga sira déwi réukā.
Ring trétātiçayéng prang ādbhuta nimittaning alaga ta déwi jānaki.
Ngūnidwāpra bhāratāyudha sirang drupada parama putrikāngdani.
Sakwéhning waniténg yugānta kaharĕpnya maka karananing prang ādbhuta.

Anak istri wantah dados wiwitan rĕbaté, sané rihin ring krĕta yuga, Ida Déwi Rénuka, ring tréta yuga ngagawokin punika yudané ramĕs pisan, Ida Déwi Sita sané dados wiwilan, rihin ring dwapara yuga, wéntĕn pĕrang tossing Bharata, Ida Déwi Drupadi sané dados wiwilan, ring kali yugané sĕkatah para istriné pangacĕp ipuné dados wiwilan yuda sané ramĕs.

Sejak dahulu kala, perempuan itu menjadi pangkal persengketaan. Dalam jaman Kreta Dewi Renuka, dalam jaman Treta : Dewi Janaki (Sita) yang menjadi sebab perang hebat. (Rama melawan Rawana). Dalam jaman Dwapara puteri Drupada yang ternama itu menyebabkan perang Barata. Pada penghabisan Yuga (Kaliyuga), semua orang perempuan ingin menjadi sebab adanya perang yang dahsyat.

16.    Lwirning tan rĕju ring jagat tri ganitanya tan abĕnĕr ulahnya kawruhi.
Stri yodwad kalawan lwah ārĕju wilut lakunika pada tan wĕnang tutĕn.
Yan wwantĕn kumudācukul saka rikang watu, mabĕnĕr ulahning anggana.
Sangsiptanya wuwusku yatna sira sang sujana siniwi ring wandhū jana.

Munggwing bacakan ipun sané néntĕn lĕsĕr ring jagaté, tatiga wilangan ipun sané néntĕn lĕsĕr pemarginnyané, patut uningin, anak istri, akah miwah tukad, néntĕn bĕnĕng kilak kiluk pĕjalannyané, maka sami punika néntĕn sandang tuwutang, yaning sampun wéntĕn tunjung mĕntik saking batuné, wawu bĕnĕng parisolah anaké istri kadi punika, daging ipun atur titiangé, mangda Ida Sang Sujana tangar kaayahin antuk anak istri.

Ketahuilah , bahwa di atas dunia ini ada tiga hal yang jalannya tidak lurus, yaitu : wanita, akar dan sungai. Semua berbelok-belok jalannya, tidak dapat diturutkan. Jika sudah ada bunga kemuda tumbuh di batu, barulah tingkah laku wanita bisa benar. Pendeknya pesanku : awaslah engkau jika bergaul dengan wanita, hai orang yang baik-baik.

17.    Yan wāgmika wināyakāsta-gunanĕn ng anakĕbi tĕkaping mahājana.
Ring bhuktinya tikāṣṭabhāga tĕkaping purusa kĕlarikāstabhā ganĕn.
Yan ring sanggama sang mahāpurua kāṣṭaguna tĕkaping wadhūjana.
Ring stri tan kahanan warĕg purusa ling drupada-parama-putri kāngucap.

Yan munggwing kapradnyanan mabĕbawos miwak kawicaksanan, katikĕlin ping kutus anaké istri antuk sang mahajana, sajĕroning maajĕngan katikĕlin ping kutus antuk anaké lanang, kasitĕngannyane talĕr katikĕlin ping kutus, sakéwantĕn sajĕroning pasĕnggaman anak lanang katikĕlin ping kutus antuk anaké istri, anaké istri tan warĕg-warĕg ring anak lanang, sapunika babawos Ida Déwi Drupadi ngandikayang.

Adapun kepandaian bicara dan kebijaksanaan wanita delapan kali diatasi oleh laki-laki yang baik. Dalam hal makan wanita harus mendapat seperdelapan dari laki-laki, sebab kekuatannya hanya seperdelapan kekuatan lelaki. Akan tetapi tentang hal sahwat, kekuatan lelaki hanya seperdelapan wanita. “Wanita tiada puasnya pada lelaki”, demikian kata Dewi Drupadi.

18.    Ring wwang haywa manūt i buddhinikanang parajana matĕmah wināça ya.
Yan stri buddhi tinūtakĕn pati tĕmahnya hinirang-iranging parampara.
Yapwan sātmaka buddhi tusta tĕmahanya mangangĕn-angĕnéka pūrwaka.
Byaktā manggihakĕn wiçéa kita yan lumĕkasakĕna buddhining guru.

Sampunang pisan Ida Dané jĕg satinut ring papinĕh anak liyan, mapĕnados rusak wiakti, yéning papinĕh anaké istri jĕg tuwutang, padĕm pikolihnyané, kajĕngah-jĕngah tan papĕgatan, yéning mituwut pakayunan ngraga suka panadosan ipun pikayun-kayunang dumun, jantĕn idéwa pacang manggih rahayu, yéning laksanayang pĕkarsan sang mĕraga guru.

Jangan sekali-kali menurut pikiran sembarang orang, agar jangan binasa. Jika kita menurut pikiran wanita, kita akan menemui ajal kita, dan akan diperolok-olok orang buat selama-lamanya. Jika kita menggunakan pikiran sendiri sebelum berbuat apa-apa, akan merasa senang. Adapun yang tentu akan baik akibatnya ialah jika kita menurut pikiran guru.

19.    Lwirning mangdadi mādaning jana surūpa dhana kula-kulina yowana.
Lāwan tang sura lén kaçūran agawé wĕrĕh i manahikāng sarāt kabéh.
Yan wwantĕn sira sang dhanécwara surūpa gua dhana kulina yowana.
Yan tan māda maharddhikéka pangaranya sira putusi sang pinanita.

Bacakan ipun sané prasida ngawé punyahnya I manusa, rupa bagus, kasugihan, tos lĕwih, yusa anom, maka miwah tuwak wayah rawuhing kapurusan, prasida ngawé punyah manahnyané I manusa sami, yan wéntĕn anak sugih lĕwihing warni, pradnyan, tan kirang artha brana, tossing wangsa lĕwih, tur kantun mayusa anom, yan indiké punika néntĕn ngawé ipun punyah, anak utama wastan ipun, ipun punika jati-jati kĕbawos anak pradnyan.

Yang bisa membikin mabuk, ialah kindahan, harta-benda, darah bangsawan dan umur muda. Juga minuman keras dan keberanian bisa membikin mabuk hati manusia. Jika ada orang kaya, indah rupanya, pandai, banyak harta bendanya, berdarah bangsawan lagi muda umurnya, dan karena semua itu ia tidak mabuk, ia adalah orang yang utama, bijaksana tak ada bandingnya.

20.    Tingkahning sutaçāsanéka kadi rāja-tanaya ri sĕdĕng limang tahun.
Sapta ng wara wara hulun sapuluhing tahun ika wurukĕn ring akara.
Yapwan oaçawara tulya wara mitra tinaha-taha dénta miana.
Yan wus putra suputra tinghalana solahika wurukĕn ing nayénggita.

Pidabdab putra sĕsanana, mangda kadi putran raja rikala putranā mayusa limang warsa, yan sampun mayusa pitung warsa, patut dadosang pĕngayah sané bĕcik, yan sampun mayusa dasa warsa patut urukang mĕsastra, yan sampun mayusa nĕm bĕlas warsa mangda waluya ngajak sawitra lugĕt, rĕringanin niwakin panglémék, yéning okané sampun madrĕbé pianak, waspadayang kéwantĕn parisolahnyané, patut urukang mĕjalaran wiwéka miwah sasĕmon.

Anak yang sedang berumur lima tahun, hendaknya diperlakukan seperti anak raja. Jika sudah berumur tujuh tahun, dilatih supaya suka menurut. Jika sudah sepuluh tahun, dipelajari membaca. Jika sudah enam belas tahun diperlakukan sebagai sahabat; kalau kita mau menunjukkan kesalahannya, harus dengan hati-hati sekali. Jika ia sendiri sudah beranak, diamat-amati saja tingkahnya; kalau hendak memberi pelajaran kepadanya, cukup dengan gerak dan alamat.

21.    Haywānglālana putra sang sujana dosa tĕmahika wimarga tan wurung.
Akwéh sang sujanātilar swa-tanayanya pisaningu tikang waranggana.
Yapwan dikita tāanénulahakĕn tĕmahan ika suçila çāstrawān.
Nityénarcana ring wadhūjana sirang wara sujana lulut mangastuti.

Sang sujana sampunang bas ngulurin putra, tan pariwangdé mapuara kawon, lémpas saking pĕmargi sané patut, tan kidikan Ida Sang Sujana nilar putran Idané, napi malih rabin Idané, sang sampun kadiksain pangléméké sané patut margiang sané ngardinin susila miwah wĕruh ring sastra, tan mari pacang ka alĕm antuk para istriné, Ida Sang Sujana sami lulut tur ngajumang.

Jangan memanjakan anak; anak yang dimanjakan akan jadi jahat dan pasti ia akan menyimpang dari jalan yang betul. Bukanlah banyak orang bijaksana yang meninggarlkan anaknya (perlu bertapa), apalagi istrinya!. Jika kita dapat menggunakan peraturan ketertiban dan hukuman dengan saksama maka anak itu akan menjadi baik perangainya lagi berpengetahuan. Anak yang semacam itu akan dihormati oleh wanita dan disayangi serta dihargai oleh orang-orang baik.

22.    Haywāwéh gua çakti ring kujana bhangga, sujana juga yogya sanmata,
Ton Hyang Bahni hinungsining wĕsi hinogha tanunika winor sinanmata,
Sāmpun tang wĕsi māwakagni ya mabang lumewihi panasing mahānala,
Pascat ring wĕkasan dinanda wĕsi punggalingawakira dina duhkita.

Sampunang mapawéwéh gagunan miwah kĕsaktian ring jadma corah miwah ri sang sombong ring déwék, sang sujana kéwantĕn sané patut tibakin, cingakin punika geniné, yéning makosod ring bĕsi, kandugi bĕsiné punika mĕnados baag, santukan awor mĕwastu polih lahlahan, sasampun bĕsiné punika madéwék gĕni barak ngĕndih, pacang nglangkungin kĕbus gĕnine agĕng, sĕlantur ipun, pamuput bĕsiné punika katigtig, mawastu sĕpihan anggan Idané sarĕng sĕngsara kaduhkitan.

Jangan diajarkan pengetahuan atau kesaktian kepada penjahat. Ajarkan itu kepada orang-orang yang baik. Lihatlah api,  jika bersentuh dengan besi, amka besi itu lalu menjadi pijar, karena bersatu dengan api. Jika besi sudah merah seperti api sendiri, panasnya akan melebihi api besar.  Akhirnya besi ditimpa hingga patah, dan ini berarti datangnya kesusahan dan kesengsaraan.

23.    Wrĕkā candana tulya sang sujana, sarpa mamilĕting i sor mangāçraya.
       Ring pāng wānara, mungguhing çikara paksi, kusumanika bhrĕngga mangrubung.
Yan pinrang winadung sugandha pamalĕsnika mĕlĕk ing irung nirāntara.
Mangkā tingkahi sang mahāmuni maropahita satata citta nirmala.

Ida Sang Sujana waluya taru cĕndana, ula malingkĕhan ring bongkolnnyané nyaratang pasayuban, wanara magĕnah ring carangnyané, paksi matinggah ring muncuk ipun, sĕkar ipuné rĕbut tambulilingan, yéning wit ipun kandik nuli tugĕl, ambu wangi pangwalĕs ipun, tan mari namplĕk ungasan, sapunika pidabdab Ida Sang Mahamuni, tan mari mautsaha agawé sukaning lén mĕdasar antuk pakahyunan suci nirmala.

Orang yang baik hatinya sama dengan pohon cendana ; ular mencari perlindungan padanya dengan melingkari kakinya. Cabang-cabangnya ditempati kera, puncaknya didatangi burung, dan bunganya dirubung kumbang. Jika kayunya diparang, maka sebagai balasan ia memberi bau yang sedap buat hidung, terus-menerus tiada hentinya. Begitunya pula laku orang keramat, ia selaku berikhtiar guna keselamatan orang lain dengan hati yang selalu bersih.

24.    Yan lajjérang ikāng wadhū ganita wécya kajaliranikatĕmah hilang.
Nirlajjérang ikāng wadhūttama tĕmahnya mari hinaranan warangganā.
Nissantoa sirang pinaṇḍita hilang, tĕmahanika pinucca ring sarāt.
Yan santoa sirang naréçwara hilang jajahanira pinét maréng musuh.

Yan kémad anaké istri jalir, wilangan miwah kajaliran ipun mawastu ical, sakéwantĕn yan sang mĕraga istri lĕwih néntĕn kĕhanan kémad, pĕnadosan ipun wusan kĕbawos anak istri lĕwih, yan Ida sang kĕbawos Pandita néntĕn santosa, panadosan ipun pacang kanistayang ring jagaté, sakéwantĕn yan Ida Sang Prabu tan mari kĕhanan santosa, tĕlas wĕwidangan panĕgaran Idané kĕjarah antuk I satru.


Jika perempuan jalang jadi merasa malu, tentu akan berkurang jumlahnya, dan laku jinah akhirnya pun akan lenyap. Akan tetapi jika wanita utama tidak tahu akan malu, tidak lagi ia disebut wanita utama. Akan tetapi jika wanita utama tidak tahu akan malu, tidak lagi ia disebut wanita utama. Jika pendeta tidak mempunyai kesabaran lagi, ia akan dipandang rendah oleh dunia. Akan tetapi jika raja bersifat sabar dan rela, daerah kerajaannya akan habis dirampas musuh.


Bersambung ............
Share:

SEKHA SANTHI DANG DING DONG

SEKHA SANTHI DANG DING DONG
Silahkan klik gambar
OM SWASTYASTU - SELAMAT DATANG DI ARYAWANGSABLOG - SEMOGA BERMANFAAT

daftar isi

Total Tayangan

Powered By Blogger

Categories 2