KAKAWIN NĪTI ÇĀSTRA (3)

III.   PADMA KESARAo - o / o o - / o - o / o o - / o o o / o o o / - o - / o o // = 23

1.     Tĕgal tan hananing dukutnya tinilar tĕkapi paçu taman hanānglawad.
Nadi tan hana toya suka matilar sarasa hiku duméh padāsĕpi.
Ikang purusa hina dina kasihan tinilarakĕnikang warāngganā.
Naréndra na-parika nirghrĕna dumoh balanira matilar manginggati.

Tĕgalé sané tan mĕdaging padang pacang kalilar antuk buroné tur tan wéntĕn sané pacang lunga mĕrika, tukad sané tan mĕdaging toya jantos tuh katilar antuk I paksi kokokan  sané ngawinang tukadé punika sĕpi, anaké lanang sané nista tur kapiwĕlasan pacang katinggal antuk para istriné, Ida Sang Prabu sané kirang pariksa tur gĕmĕs ngawinang wadwané matilar ngĕdohin Ida Sang Prabu.

Lapangan tiada berumput ditinggalkan oleh binatang; tidak ada binatang yang suka datang ke situ.  Sungai yang kering tiada berair, ditinggalkan oleh burung kuntul ; itulah sebabnya menjadi sepi. Orang laki-laki yang hina dina dan miskin diletakkan oleh kaum perempuan. Raja yang kurang periksa dan kejam, ditinggalkan oleh rakyatnya; mereka itu lari dari padanya.


2.     Surud nikanang artha ring grĕha hilangnya tan ana winawanya yan pĕjah.
Ikang mamidara swa-wandhu surud ing pamasaran umulih padā nangis.
Gawé hala hajĕng manuntun angiring manuduhakĕn ulah tĕkan.
Kalinganika ring dadi wwang i sĕdĕng hurip angulaha dharma sadhana.

Surud kasugihané ring jĕro ical ipuné punika tan wéntĕn pacang prĕsida kabakta rikalaning séda, punika sang madĕlokan miwah para kulawarga raris malipĕtan wantah ring sétra nuli mantuk maduluran tangis, sakéwantĕn sané nyarĕngin tur nuntun wantah punika bĕcik kawon pakardiné punika nuntun pamarginé kĕ gĕnahé katuju, kasinahannya sang numadi dados manusa sakantuné urip patut ngutsahayang sĕdana miwah dharma.
.   
Jika orang meninggal dunia, harta-bendanya tinggal di rumah, tidak dibawanya. Orang yang melayat dan keluarganya hanya mengantarkan sampai kekuburan, lalu pulang sambil menangis. Hanya kejahatan dan kebajikan yang mengikuti dan menunjukkan jalan ke akhirat. Oleh karena itu selama hidup ini kita hendaknya selalu beramal saleh sebagai bekal (untuk mencapai surga).

3.     Anitya tikanang hurip nwam i wayah kasugihan atilar nda tan sthiti.
Ikāng surata sanggaméka kadi langgĕng apuhara wiyoga lanā.
Adharma kalawan sudharma guna mūda wĕdi-wĕdi kaçūran utama.
Sadardha hananing carira tumuwuh tĕkani pati manut natan hilang.

Uripé punika néntĕn langgĕng, yusa anom miwah kasugihané pacang matinggal néntĕn langgĕng, kalédangan sĕmarané rasayang kadi langgĕng wasanan ipun mapuara pasah nenten langgeng, ring adharma miwah sudharma kapradnyanan miwah katambĕtan, rasa takut miwah kapurusané luwih, tan mari kawéntĕnan ipun sajĕroning angga saking wahu ĕmbas rawuhing sampun séda néntĕn mabĕlasan tur néntĕn pacang ical.

Hidup ini tidak kekal, sifat-muda dan kekayaan meninggalkan kita, tidak awet. Kesenangan bergaul terasa seakan-akan kekal, tetapi nyatanya menyebabkan perceraian, jadi tidak abadi. Kehidupan tidak teratur dan kehidupan saleh, kepandaian dan kebodohan, rasa takut dan keberanian yang tiada taranya terdapat berdampingan dalam tubuh manusia, sampai mati tidak terpisah dan tidak akan hilang.

4.     Ikāng dumadi janma rūpa maka bhūaanika sumilih tĕkéng sabhā.
Surūpa maka bhūsananya kula çuddha piniliha marĕk ri jöng haji.
Suwastra maka bhūsané kula minukya sira tĕka ri madhyaning sabdhā.
Suçastra maka bhuaa kama mahangrĕsĕpi manahi sang maharddhika.

Sang numadi dados manusa warni maka panganggén ipun masunaran dados sasĕlikan ring panangkilan, warniné sané bagus maka busana sang mĕwangsa luwih patut kasudi mangda nangkil ring Sang Prabu, panganggéné sané bĕcik maka bhusana sang ménak pacang kainggilang ring panangkilan, pangawĕruhé sané utama maka busana sang ksama nglédangin kayun sang mahardika.

Orang yang rupawan nampak bersinar dalam pergaulan. Orang yang rupawan dan berdarah bangsawan dapat menghadap raja. Dengan pakaian yang bagus, dapat kita berlaku gagah dan dalam pergaulan kita dianggap terkemuka. Orang yang  terpelajar suka mengampuni dan dapat menawan hati orang-orang terkemuka.

5.     Caturtha pamariksaning purua déça kula gua gawénya kawruhi.
Suwarna pamarika purwa dinadar pinalu hinaluban cinédana.
Pamidananing sang mahājana caturtha dhinik inujaran ndä tan hadé.
Pinidananing artha tan wawa-rĕngĕn wĕksasan ika dinaṇḍa ring pati.

Pĕtang pawos indiké nĕtĕs jadma purusa, inggih punika ; désan ipun punika patut uningin, pidabdabé nuréksa mas pinih rihin kasangih katoktok katunjĕl miwah kasibak, yaning nibakang pamidanda ring sang sujana mĕjalaran pĕtang pawos, inggih punika ; kacĕgikin, katuturin, talĕr durung masalin tingkah, raris katibakin danda marupa arta yaning talĕr néntĕn linguang ipun pamuput patut tibakin danda pati.

Empat hal harus diperhatikan untuk menyelidiki seseorang bangsanya, keluarganya, kecakapannya dan pekerjaannya. Menguji emas : diasah dulu, lalu ditempa, dibakar dan dibelah. Menghukum seseorang dilakukan dengan empat jalan : dinasehati dan dimarahi. Jika tak menjadi baik karenanya, lalu didenda. Jika tetap tidak mengindahkannya, akhirnya dihukum mati.

6.     Caturtha wilanging masuk suka ri purwaka mamuhara duhka tan hadé.
Ikang wwang ahutang lawan çrĕgala-maithuna suka ri sĕdĕng minangkana.
Salah-salahanékanang wwang atitusta wĕkasanika duhka tan hadé.
Winéh suka sĕdĕng sinanggama magarbha wĕkasanika duhka tan hadé.

Pĕtang pawos wilangan ipun mawéh kaliyangan, pamuput ngawé duhkita tan wurung, punika sang madrĕbé utang miwah asu masĕsaki wiakti liyang ipun rikala kasapunikayang, sang bas ngulurin masĕnĕng-sĕnĕngan wĕsanan ipun pacang manggih duhkita tan pariwangdé, anak istri sané ngulurin manah polih liyang rikala kasanggamain, pamuput tan pariwangdé manggih duhkita sasampuné ipun mobot.
  
Ada empat peristiwa, dalam mana kegembiraan selalu diikuti oleh kesedihan, jadi tidak baik, yaitu : Orang utang; anjing gandeng; orang yang bersenang-senang melebihi batas penghabisannya mendapatkan kesusahan ; orang perempuan yang bersenang-senang dalam pergaulan dan akhirnya berduka hati, jika ia menjadi hamil.

7.     Kapétanikang artha duhka linakon tang adagang alayar mapét dhatu.
Huwus katĕmuning dhanātiçaya duhka hinayam-ayam ing durātmaka.
Hilang nikanang artha tan sipi mawéh prihatin alara duhka kāsyasih.
Kalinganikang artha bhājanani duhka tilarakĕna dé mahājana.

Pidabdab ngĕrĕrĕh kasugihan patut purun tuyuh maadolan, luwas malayar ngĕrĕrĕh barang-barang, sasampuné kasugihané punika mapunduh tan gigisan kéwĕhé réhning kaĕdotang antuk I pandung, yan padé kasugihané punika ical tan gigisan ngawé pakéwuh nyungkan kahyun duhkita kasĕngsaran, kasinahan ipun kasugihané punika gĕnah duhkitané katinggal antuk Ida Sang Pradnyan.

Mencari kekayaan itu susah ; orang berdagang dan berlayar akan meletakkan dasar untuk itu. Akan tetapi jika sudah terkumpul kekayaan itu, kesusahan pun datang, sebab pencuri selalu mengintainya. Jika uang itu hilang, orang berduka-cita, menyesal dan jadi melarat. Pendek kata : uang itu hanya mendatangkan kesusahan saja. Maka dari itu orang yang tinggi budinya menjauhi uang.

8.     Prayoganikang artha kāncana tulūngakĕna ng alara duhka kāsyasih.
Karakanikang artha tan hana wanéh dana pinaka pagĕr surakaka.
Wwayāgĕng atiwéga tambakana bĕngkungĕn upamaning artha sétuha.
Tĕmahnika hilang bĕdah nirawaçésa kahili kadawut lajĕrnika.

Pikĕnoh kasugihan miwah masé anggén nulungin anak sungkan, anak nandang pakéwuh miwah anak kasĕngsaran, pangĕmit kasugihané tan wéntĕn liyan, sĕnĕngé mĕdana punia pinaka pagĕhannyané sané dahat kukuh, toya agĕng dahat suluk nuli kaĕmpĕl kĕtambĕng sapunika waluyan kasugihané yan dugdugang kéwantĕn. Panados ipun gimbid nuli ical tan pĕgantulan anyud maabutan rauhing pancang ipun.

Faedah harta-benda ialah bahwa kita dengan itu dapat menolong orang-orang yang dalam kesusahan dan kemelaratan. Jalan yang sebaik-baiknya untuk menjaga harta-benda itu ialah dengan memberi sedekah; itulah pagar yang kokoh. Harta benda yang ditimbun itu sama dengan arus yang besar dan deras, biarpun ditambak dan dialirkan ke jurusan lain, akan hilang hanyut dengan tiada meninggarlkan sisa apapun jua.
  
9.     Warāmrĕta mawor lawan wia tang āmrĕta tika ng alapĕn tĕkapnira.
Ikāng kanaka lén puriya mapulang, kanaka juga kapéta kumbahĕn.
Gunottama waropadéça yadi tucca kahananira yogya yan prihĕn.
Adhasstha wĕtuning wadhūttama surūpa halapĕnira sang mahājana.

Amrĕtané luwih sané awor ring wisya, amrĕtané kéwantĕn sané patut ambil Ida dané, mas miwah baciné sané campuh dados asiki, masé kéwantĕn sané patut ambil nuli brĕsihin, pangawĕruh miwah tuturé luwih yadiastun magĕnah ring anaké nista patut saratang punika, anaké istri sané lĕwihing warni tur lĕwihing budhi yadyastun ĕmbas ipuné ring anaké nista patut kaambil antuk Ida Sang Mahajana.

Jika madu tercampur dengan racun, kita harus dapat mengambil madunya. Dari campuran emas dan kotoran, harus diambil hanya emasnya, lalu dicuci. Layak kita menuntut kepintaran dan pelajaran yang baik-baik, biarpun kepada orang kecil. Perempuan berasal dari kalangan rendah, asal ia cantik dan kelakuannya baik patut diambil oleh orang besar.

10.  Bhatāra Haricandanātiçaya tisnira lumĕwihi téjaning wulan.
Satisnira kinālihan kalĕwihan tĕkapi wacana sang mahardhika.
Ikang dahana bahni tikṣṇa mapanas lumĕwihi sira téjaning rawi.
Panasnira kinālihan kalĕwihan tĕkapi wacannaning durātmaka.

Bathara Hari Candana tis idané kalintang pisan ngasorang sunar bulan, tis idané punika nikĕl ping kalih kalintangin antuk pĕnayuh wĕcanan Ida Sang wicaksana, punika geniné ngĕndih ngabar-abar dahat kĕbus ngasorang sunar surya, kĕbusnyané punika nikĕl ping kalih kalintangin antuk bĕbawos ipun I corah.

Betara Hari Candana itu dengan perbawanya, melebihi sinar bulan. Walaupun demikian, kata-kata seorang berilmu ada dua kali itu dinginnya. Api menyala itu panas, melebihi panas sinar matahari. Akan tetapi panas kata-kata penjahat ada dua kali lipat.

11.  Swabhāwanikang lalĕr maharĕpang braa purihika darpaning kanin.
Ikāng wayasa kāka darpa harĕping kunapa midĕring ambarānglayang.
Ikāng kujana dadyaning kalaha kahyunika mulati duhkaning para.
Ksamā mudita kahyuning sujana dharmanira mulata tuṣṭaning para.

Agol ipun I buyung wantah muwatang kanin, parilaksanan ipun jolat pisan ring kanin, punika I paksi gowak jolat pisan ring bangké gumanti mailĕhan ring langité makĕbĕr, punika I corah panumadian lĕtĕh cĕmĕr, dĕmĕn pisan ipun ngatonang anak liyan nandang pakéwuh, sĕnĕng mawéh pangampura ngaryanin kalédangan anak liyan, kaonĕngin antuk Ida Sang Sujana, duaning swadharman idané sĕnĕng pisan ngaksi anak liyan manggih kasantosan.


Tabiat lalat ialah suka kepada luka, akan menambah sakitnya. Meskipun gagak biasa melayang-layang di udara, ia suka sekali kepada bangkai. Orang jahat suka menyebabkan orang berselisih, ia gemar melihat kesengsaraan orang. Sifat suka mengampunkan orang lain dan sifat lemah lembut disukai oleh orang baik-baik, kebahagiaan orang lain dihargakannya tinggi sekali.



Bersambung .....
Share:

SEKHA SANTHI DANG DING DONG

SEKHA SANTHI DANG DING DONG
Silahkan klik gambar
OM SWASTYASTU - SELAMAT DATANG DI ARYAWANGSABLOG - SEMOGA BERMANFAAT

daftar isi

Total Tayangan

Powered By Blogger

Categories 2