KAMUS SANSEKERTA – INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi, M.Hum
Eko Priyo Purnomo, SIP
_______________________
T
1.
taberi
: rajin, hemat
2.
tabon :
rumah/kebun warisan orang tua yang telah meninggal
3.
tabrak
: tabrak
4.
tabuh :
1 jam; 2 tabuh, pemukul; ditabuh : dipukul
6.
tadhah
: makan; tadhah eluh : tempat mengadu; tadhah kringet : baju dalam, tadah
keringat; tadhah sih: tempat kasih sayang; tadhah udan : sawah yang tergantung
air hujan; tadhah arsa : burung kedasih
7.
tagyana
: tunangan, kekasih
8.
taha :
kira, sangka, barangkali
9.
tahan :
tahan
10.
tahen :
1 batang, pohon; 2 derita
11.
taju :
mahkota
12.
tajug :
tajuk, bentuk rumah adat
13.
taker :
takar, ukur
14.
takir,
takir ponthang : limas dari daun pisang
15.
taksaka
: ular
16.
taksih
: masih
17.
takura
: kiri
18.
tal :
pohon lontar, rontal
19.
tala :
rumah lebah
20.
talad :
tidak tergesa-gesa
21.
talaga
: telaga
22.
talang
: talang, jalan air
23.
taleran
: jalannya cerita, alur
24.
tales :
talas, umbi
25.
tali :
tali; tali goci : cara mengikat layang-layang; tali mati: simpul mati; tali wangsul
: tali yang bisa dibuka dengan mudah
26.
talika
: mata-mata, pengintai
27.
talinga,
talingan : telinga
28.
talok :
pohon talok
29.
talu :
tiga, jenis gending
30.
talub :
balut (mata)
31.
taluh :
sudah biasa, bosan, jemu
32.
talun :
ladang, huma
33.
tama :
utama, baik
34.
tamah :
keinginan rakus, tamak, serakah
35.
taman :
taman, kebun; taman keputrèn : taman keputrian; taman sari: taman sari
36.
tamara
: gamelan, bunyi-bunyian
37.
tamat :
tamat, selesai
38.
tamba :
obat, jamu; nambani: mengobati
39.
tambah
: tambah
40.
tambak
: tambak; tambak baya : pencegah bahaya
41.
tambal
: tambal; tambal sulam : menambal di sana sini, memperbaiki kesalahan-kesalahan
kecil
42.
tambana
: bendera, panah
43.
tambang
: 1 tambang; 2 tali tambang; tambang parantian: tempat kediaman, asal
44.
tambar
: tawar, hilang kekuatan, hilang kesaktian
45.
tambara
: bendera
46.
tambas
: jalir, tiris
47.
tambat
: tambat, ikat
48.
també :
sedang, jadi
49.
tambeh
: tambah, bertambah
50.
tambel
: tombok; tambel butuh, tambel sepi : mencukupi kebutuhan
51.
tambeman
: penyangga, penopang
52.
tambeng
: keras kepala, tak mau dinasihati
53.
tambet :
tidak kenal, tidak peduli
54.
tambi :
akar yang tumbuh pada batang sebagai penyangga pohon
55.
tambilutan
: nama tumbuhan
56.
tambing
: sisih, tepi
57.
tambir
: 1 nama wuku yang ke-19; 2 alat dapur
58.
tambra
: ikan tambra
59.
tambuh
: tidak kenal, tidak tahu
60.
tambung
: samar, kabur, tidak kenal
61.
tambur
: sejenis genderang
62.
tamèng
: tameng, pelindung senjata; tamèng mata : pelupuk (kelopak mata)
63.
tami :
utama, baik
64.
tamih :
dupa, perdupaan
65.
tamina
: melihat
66.
tamisra
: gelap
67.
tamolah
: tak bergerak
68.
tampa :
tanpa, tidak dengan
69.
tampah
: wadah dari bambu
70.
tampak
: kelihatan
71.
tampan
: bagus, ganteng
72.
tampang
: wajah, muka
73.
tampar
: tali, tampar
74.
tamper
: tampar
75.
tamping
: pinggir, tepi, batas daerah
76.
tampir
: niru
77.
tampuh
: menempuh; tampuh awang : nahkoda
78.
tamtama
: tamtama, tentara
79.
tamtu :
tentu, pasti
80.
tamu :
tamu
81.
tamyang
: perisai
82.
tan :
tidak; tan antara : tidak antara
83.
tanah :
tanah; tanah manca : luar negeri; tanah sabrang : luar negeri; tanah wutah rah
: tanah tumpah darah
84.
tanak :
matang sekali
85.
tanana
: tak ada
86.
tanaya
: anak, putra
87.
tanbara
: duda
88.
tanbuh
: tidak tahu/mengerti
89.
tanceb
: tancep; tanceb kayon : selesai pertunjukan
90.
tandang
: bergerak, bekerja; tandang gawe : bekerja, mengerjakan; tandang tanduk :
tingkah laku
91.
tandha
: tanda; tandha mata : tanda mata, kenang-kenangan; tandha tangan : tanda
tangan
92.
tandhak
: penari, waranggana tayub
93.
tandhan
: tandan, ukuran untuk pisang
94.
tandhana
: bendera
95.
tandhes
: tandas
96.
tandhing
: 1 tanding, bertarung; 2 imbang
97.
tandhu
: tanda
98.
tandra,
tandya : lalu, segera
99.
tanduk
: 1 tambah lagi; 2 kalimat aktif
100.
tandur
: tanam
101.
tanek :
tanam; tanem tuwuh : tanaman, tumbuhan
102.
tang :
tang, kunci
103.
tangan
: tangan
104.
tangara
: tanda, lambang
105.
tangèh
: mustahil, tak mungkin
106.
tangga
: tangga, tetangga; tangga désa : tangga desa, desa sebelah; tangga teparo :
tetangga kanan kiri
107.
tanggah
: palang, tahan, cegah
108.
tanggal
: tanggal; tanggalan : tanggalan, kalender; alisé nanggal sepisan: alisnya
seperti bulan tanggal satu
109.
tanggap
: tanggap, pasif; tanggap sabda : wawancara, rembugan; tanggap tanduk:
pasif-aktif; tanggap wacana : pidato penyambutan; tanggap wacucal: pementasan
wayang kulit; tanggap warsa : ulang tahun
110.
tanggel
: sedang, tanggung, canggung; tanggel jawab : tanggung jawab
111.
tanggi
: tetangga
112.
tanggor
: tetap, tabrak
113.
tangguh
: tangguh, hebat
114.
tanggul
: tanggul, bendung; tanggul angin : pelindung
115.
tanggulang
: kayu palang pada bendungan, penopang, penyangga
116.
tanggulun
: nama buah
117.
tanggun
: agak baik, cukupan, sedang
118.
tanggung
: tanggung; tanggung jawab : tanggung jawab
119.
tanggwa
: kukuh, kuat
120.
tanghulun
: hamba, sahaya
121.
tangi :
bangun, bangkit
122.
tangkar
: berkembang
123.
tangké
: tangkai, gagang
124.
tangkèk
: pembesar, kepala biara
125.
tangkep
: tangkap
126.
tangkil
: hadap
127.
tangkuwèh
: sejenis manisan
128.
tangled
: tanya
129.
tangsel
: sebangsa baji
130.
tangsu
: bulan; sitangsu : bulan
131.
tangsul
: tali
132.
tangun
: agak baik juga, cukupan
133.
tani :
tani
134.
tanja :
1 mantap, puas; batang kayu runcing untuk menanam kedelai
135.
tanjak
: tanjak, naik
136.
tanjidhur
: tanjidor, bedug besar
137.
tanpa :
tanpa
138.
tansah
: selalu, senantiasa; tansaya : semakin
139.
tantang
: tantang
140.
tantara
: tentara, prajurit
141.
tantas
: tuntas
142.
tantra
: ajaran tentang yoga dan seks
143.
tantya
: amat, sangat, sekali
144.
tanu :
makhluk halus
145.
tanya :
tanya
146.
tapa :
bertapa, bersemedi
147.
tapak :
bekas, kesan, jejak; tapak asta: tanda tangan; tapak dara: bunga tapak dara;
tapak liman : tanaman tapak kuda; tapak tangan : tanda tangan
148.
tapas :
bengkong, kulit pembalut pokok tangkai daun nyiur
149.
tapel :
bedak perut; tapel wates: tapal batas, perbatasan
150.
tapih :
jarik, kain
151.
tapir :
tapir, tenuk
152.
taplak
: taplak
153.
tara :
antara; tara mangsa : musim pancaroba
154.
tarab :
datang bulan, melihat bulan
155.
taragnyana
: tenung, pelet
156.
tarak :
berpuasa; tarak brata : bersemedi, bertapa
157.
tarambuja
: semangka
158.
tarangan
: tempat bertelur (ayam), sarang
159.
taranggana
: bintang, rasi bintang
160.
taranjana
: tenung, pelet
161.
tarantara
: antara
162.
tarbuka
: terbuka
163.
tari :
tari
164.
tarima
: terima
165.
taring
: taring
166.
tarkadhang
: kadang-kadang
167.
tarmolah
: tak bergerak
168.
taros :
tanya, bertanya
169.
tarpa :
terpa
170.
tarpana
: terpana, heran
171.
tarsandha
: tanda, alamat
172.
taru :
daun; tarulata : daun-daunan; tarwa : pepohonan
173.
tarub :
teratak, deklit, tenda
174.
taruk,
tarok : ditaruh, diletakkan
175.
tarum :
tarum
176.
taruna
: taruna, muda (laki-laki); taruni: muda, taruna (perempuan)
177.
tarung
: tarung, berkelahi
178.
tarwéla
: nampak nyata, jelas sekali
179.
tasih :
masih, misih
180.
tasik :
samudra, laut
181.
taskara
: pencuri, penyamun
182.
tata :
tata; tata basa : tata bahasa; tata cara : tata cara; tata krama : tata krama;
tata lair: etika lahiriah; tata prenah: menurut alur persaudaraan; tata tentrem
: tentrem, teratur; tata-titi : teratur
183.
tatab :
tatap, tabrak; tataban : tatapan, tabrakan
184.
tatag :
tegar, teguh hati
185.
tatah :
tatah, pahat
186.
tatal :
tatal, serpihan kayu
187.
tatanan
: tatanan, aturan
188.
tataran
: tingkatan, tahapan
189.
tatarpa
: tanpa, tidak dengan
190.
tatkala
: ketika, tatkala, sewaktu
191.
tatrap
: tepat, kena benar, sesuai benar
192.
tatu :
luka
193.
tatur :
dipangku sedemikian rupa agar buang air (bayi)
194.
tatwa :
keadaan yang sesungguhnya
195.
tatya :
nyata, kenyataan
196.
taun :
tahun; taun raja: tahun raja, hari besar kelahiran raja; taun wastu : tahun
biasa (354 hari); taun wuntu : tahun kabisat (355 hari)
197.
tawa :
tawar, menawarkan
198.
tawan :
tawan, tahan
199.
tawang
: angkasa, langit
200.
tawar :
tawar, tak berasa; tawaren: bengkak kakinya
201.
tawas :
1 tawas, obat jentik-jentik; 2 upah lelah
202.
tawing
: dinding papan di tepi perahu
203.
tawon :
tawon, lebah; tawon gumana : lebah berdengung; tawon gung : tawon besar, tawon
raja
204.
tawu :
menguras air
205.
tawung
: tutup dinding papan (di tepi perahu)
206.
tawur :
berkelahi, bertengkar
207.
taya :
1 hilang, kosong; 2 tari
208.
tayub :
tayub, seni tradisional
209.
tayuh :
mencari firasat lewat mimpi
210.
tayum :
lapuk, layu
211.
teba :
tanah lapang, lapangan
212.
tebah :
pukul, tinju, tendang; tebah jaja: pukul dada, menantang; tebah tembung : pukul
rata, hantam kromo
213.
tebak :
pukul, tinju
214.
tebal :
tebal
215.
tebas :
tebas, borong
216.
tebek :
tangkap
217.
tebela
: keranda, peti mati
218.
tebeng
: tebing jendela, tebeng
219.
teberi
: rajin, hemat, sederhana
220.
tebus :
tebus; tebus weteng : selamatan untuk hamil tujuh (7) bulan
221.
tedah :
tunjuk, pedoman
222.
tedha :
makan
223.
tedhak
: turun; tedhak loji : datang ke loji; tedhak siti : kenduri/ selamatan ketika
anak mulai turun tanah; tedhak sungging: berfoto
224.
tedhan
: makanan
225.
tedhas
: mempan
226.
tedhasih
: burung kedasih
227.
tèdhèng
: sekat, halang, tirai
228.
tèdhès
: habis sama sekali, tandas
229.
tedhi :
makan
230.
tegal :
tegal, ladang
231.
tegar :
tegar, tanpa beban, bebas
232.
tegayuh
: berubah-ubah, berganti-ganti
233.
tegel :
tega, sampai hati
234.
tegen :
kokoh, kukuh, kuat
235.
tegeng
: teguh, kukuh
236.
tegep :
tegap, kokoh
237.
teger :
kukuh, tak berubah-ubah
238.
tegerak
: tandus, tanah mati
239.
tegerang
: kayu untuk memberi warna kuning pada kain batik
240.
tegerat
: nama bunga
241.
teges :
makna, arti
242.
tegil :
tegal, ladang
243.
teguh-timbul
: kebal, sakti
244.
tegyan
: tega, sampai hati
245.
téja :
pelangi, cahaya, sinar; téja bathang : pelangi tanda duka cita; téjamaya : nama
kahyangan Batara Guru
246.
tèji :
teji (kuda)
247.
teka :
datang, tiba
248.
tekan :
tekan, desak
249.
tékang
: sang, si
250.
tekap :
sampai, hingga, oleh karena
251.
teken :
teken, tongkat
252.
tèken :
teken, tanda tangan
253.
tekèng
: sampai di
254.
téko :
teko, porong, poci
255.
teksaka
: ular
256.
teksih
: masih
257.
tekuk :
tekuk, lekuk; tikel tekuk : berlipat ganda
258.
tekwan
: tanya
259.
tela :
terang, jelas
260.
telag :
kehabisan, tidak musimnya
261.
telaga
: telaga
262.
telah :
nama, sebut
263.
telak :
kerongkongan
264.
telar :
lapangan, tanah lapang
265.
telas :
habis
266.
telat :
telat, tertinggal
267.
telenan
: landasan
268.
telih :
tembolok (pada unggas)
269.
telik :
sandi, lambang, rahasia; telik sandi : mata-mata, intelijen
270.
telu :
tiga; majutelu: segitiga; telon : bertiga; telu belah : menjadi tiga bagian;
telu juru : berkeping tiga; telung puluh : tiga puluh
271.
teluh :
tenung, penyakit; teluh braja: bintang beralih; teluh tragnyana : tenung,
penyakit
272.
teluk :
1 teluk; 2 takluk, tunduk
273.
temaha
: akibatnya, sehingga, akhirnya
274.
temangga
: enak menjadi tetangga
275.
temangsang
: tersangkut
276.
temantèn
: penganten
277.
tembaga
: tembaga; tembagan : tempat membuat tembaga
278.
tembako
: tembakau
279.
tembalo
: pohon trembalo
280.
tembang
: tembang, lagu;
281.
tembaruk
: berhak, berkat
282.
tembaya
: kumpul; patembayan : perkumpulan
283.
tembayat
: janji, kumpul; patembayatan : perkumpulan, organisasi
284.
témbok
: tembok
285.
tembon
: perahu kecil
286.
témbong
: belang hitam pada kulit muka, dsb
287.
témbor
: dulang, talam
288.
témbré
: tidak berharap, hina, remeh
289.
tembung
: kata
290.
temeka,
temekan : tiba, sampai
291.
temen :
sungguh, benar
292.
temenggung
: tumenggung, pangkat kebangsawanan
293.
tempaling
: sungsang balik, baling-baling
294.
tempaos
: nama pohon untuk ramuan rokok
295.
témpé :
tempe, jenis lauk pauk
296.
tempélang
: cara membungkus nasi dengan daun pisang
297.
témpong
: pangkal paha (kuda, dsb)
298.
tempuh
: tempuh
299.
tempuk
: temu, jumpa, menjadi satu
300.
temtu :
tentu, pasti
301.
temu :
temu, jumpa; temu gelang : lingkaran yang tidak putus; temu lawak : tumbuhan
temu lawak, jenis tanaman obat; temu rosé : bertemu pada ruas-ruasnya
302.
tèn :
lubang jala
303.
tenaga
: tenaga, energi
304.
tenan :
sungguh, benar
305.
tenang
: tenang, santai
306.
tenapi
: tetapi, akan tetapi, namun
307.
tenaya
: anak, putra
308.
tengah
: tengah; tengah wengi: tengah malam
309.
tengan
: kanan
310.
tengangé
: tengah hari
311.
tengara
: tanda, lambang, perlambang
312.
tengen
: kanan
313.
tenger
: tanda, prasasti, nama
314.
tengga
: tunggu
315.
tenggak
: 1 leher; 2 telan langsung
316.
tenggar
: lapang, luas
317.
tenggarèng
: terang cuaca
318.
tenggenah
: jelas, terang, kepala, tengah-tengah pertahanan
319.
tenggèrèng
: terang cuaca
320.
tengger
: bukit, tanah tinggi
321.
tengginas
: trampil, cekatan
322.
tengging
: ujungnya mencuat ke atas
323.
tenggirang
: senang hatinya
324.
tenggok
: leher atas, tengkuk
325.
ténggor
: memindahkan padi dari persemaian ke sawah
326.
tenggulang
: bendung, cegah
327.
tenggun
: agak baik juga, cukupan, sedang
328.
tengran
: tanda, lambang, nama
329.
tengu :
tengu, jenis kutu; satengu : kecil sekali
330.
teni :
pakaian dinas
331.
ténja :
tinja, tahi, cirit
332.
ténong
: wadah makanan dari bambu
333.
tenta,
ketenta : terjebak, terpaksa tanpa kesadaran
334.
tèn-atèn
: bagian bambu sebelah dalam (tanpa kulit)
335.
tentrem
: tentram, tenang
336.
tenun :
tenun
337.
tenung
: tenung, santet
338.
tepa :
tepa, ukur; tepa selira : mengukur diri, tenggang rasa
339.
tepak :
mapan, cocok
340.
tépak :
sisa, bekas, telapak
341.
tépang
: sepak, tendang
342.
tepas :
serambi rumah, sengkuap; tepas wangi : tempat tidur
343.
tépas :
1 tepas, kipas; 2 balai
344.
tepet :
bekas, sisa; tepet loka: alam baka, alam kekal; tepet suci: hari akhir, akhirat
345.
tepi :
tepi, pinggir
346.
tepis :
tepi; tepis iring, tepis liring : perbatasan, tapal batas
347.
téplok
: teplok, lampu
348.
tepung
: kenal, tahu; tepung becik: bersahabat baik; tepung gelang : melingkar,
berkeliling; tepung kebo : hanya tahu saja; tepung pager: tetangga sebelah rumah
yang bersatu pagar; tepung rukun : bersatu; tepung wates : perbatasan, tapal
batas
349.
terah :
darah, turun, turunan
350.
terang
: terang, jelas
351.
teras :
terus
352.
terbang
: 1 terbang; 2 rebana; terbangan : bermain rebana
353.
terbil
: kayu penyangga
354.
terbis
: jurang, curam
355.
terbuka
: terbuka
356.
teres :
1 takut, ngeri; 2 diteresi : dikelupas kulitnya (pohon)
357.
terganca
: selisih, bersalah, berbeda
358.
terkadang
: kadang-kadang
359.
tersandha
: berdasarkan pada
360.
tertamtu
: tentu, pasti
361.
teruna
: pemuda; teruni : pemudi
362.
terwaca,
terwéla : terang, jelas
363.
terwèlu
: kelinci
364.
tesih :
masih
365.
tetah :
tutuh
366.
teteg :
kokoh, kuat, kukuh
367.
tètèg :
merontokkan
368.
tètèh :
fasih, bicara lancar
369.
tètèk :
puting susu
370.
tetel :
tekan, desak
371.
tétéla
: terang, jelas
372.
tetep :
tetap
373.
teter :
sikat, sisir, penggaruk
374.
tètèr :
ujian
375.
tetes :
tetas
376.
tètès :
tetes
377.
tiba :
jatuh
378.
tibra :
susah, sedih, marah
379.
tidha-tidha
: ragu-ragu, bimbang
380.
tidhem
: sunyi, sepi, diam
381.
tiga :
tiga; tigawaja : nama ikan; tigawarna : tiga warna
382.
tigan :
1 bertiga; 2 telur
383.
tigas :
pangkas, potong; tigas gagang : habis diketam lalu dijual (padi); tigas
kawuryan : baru tampak, baru muncul; tigas pancing : dipangkas miring sekali
putus
384.
tika :
itu; tikang: yang itu
385.
tikbra
: susah, sedih; tiké : ini
386.
tikel :
lipat, banyak, ganda; tikel alis: berkerut kening; tikel balung : nama
tumbuhan; tikel tekuk: berlipat ganda; tikel wosen: kejang-kejang pada jari
tangan
387.
tikep :
dekap
388.
tiki,
tiking : ini, di sini
389.
tiksa :
tajam, senjata tajam; tiksna : tajam, cerdas, jeli; tikswa : tajam, cerdas,
jeli
390.
tikta :
pahit, empedu
391.
tiktak :
sejenis meriam kecil
392.
tiku :
itu
393.
tikung
: tikung
394.
tikus :
tikus
395.
tilak :
bekas jejak
396.
tilam :
tilam, kasur, tempat tidur; tilam rum : tempat tidur; tilam sari : tempat tidur
397.
tilap :
bujuk
398.
tilar :
tinggal
399.
tilas :
bekas, sisa
400.
timang
: timang, gesper
401.
timba :
timba, tali timba
402.
timbal
: panggil, perintah; ditimbali : diperintah, dipanggil; timbal balik : saling
menerima dan memberi
403.
timbang
: timbang, imbang; timbang sih : pertimbangan
404.
timbel
: timah
405.
timbreng
: redup, berawan
406.
timbrung
: menimbrung
407.
timbun
: timbun
408.
timen :
sangat, amat
409.
timpal
: timpal, setimpal
410.
timpang
: timpang
411.
timpuh
: timpuh, duduk bersila
412.
timpung
: timpang, pincang
413.
timun :
mentimun; timun wungkuk : timun bungkuk
414.
timur :
1 muda, kecil; 2 timur
415.
tindak
: pergi, berangkat
416.
tindhes
: tindas, gilas
417.
ting :
lentera, jenis lentera
418.
tinggal
: tertinggal
419.
tinggar
: senapan yang berlaras kuningan
420.
tinggeng
: tetap, tidak berubah-ubah
421.
tingi :
kulit kayu untuk mencelup kain batik
422.
tingkah
: tingkah laku
423.
tingkas
: subur
424.
tingkeb
: selamatan kehamilan usia 7 bulan
425.
tingkem
: bakul kecil bertutup
426.
tinimbang
: daripada
427.
tinjo :
tengok, jenguk
428.
tintrim
: sepi, sunyi
429.
tipak :
bekas, sisa
430.
tipar :
ladang, tegal
431.
tipu :
tipu, bohong
432.
tipung
: ketipung
433.
tira :
tepi, pinggir
434.
tirah :
berlebih, sisa
435.
tirem :
tiram
436.
tirep :
redup, berawan
437.
tirta :
air; tirtamarta : air kehidupan; tirta prawita sari: air sari kehidupan; tirta
sinduretna : air mani, sperma; tirtayatra : berziarah ke pemandian suci;
patirtan : pemandian
438.
tiru :
tiru, contoh
439.
tisaya
: sangat, amat, terlebih
440.
tisma :
tajam
441.
tisna :
cinta, kasih sayang
442.
titah :
makhluk, ciptaan
443.
titèn :
1 ilmu titen; 2 teliti, ingat; 3 daun kacang kering
444.
titi :
teliti; titi mangsa : perhitungan musim; titi priksa : memeriksa, meneliti
445.
titih :
keras, padat (keris); titihan : kendaraan
446.
titik :
titik, tanda, ciri, noktah; titik iyik: jaman masih kecil; titik melik: barang
bukti
447.
titir :
dipukul terus-menerus (kentongan)
448.
titis :
titis, tepat
449.
tiwas :
1 mati; 2 terlanjur
450.
tiwikrama
: marah
451.
tiyang
: orang
452.
tiyasa
: kuasa, pandai
453.
tobat :
taubat
454.
toblok
: keranjang
455.
toblos
: coblos, tusuk
456.
tobong
: tempat pembakaran; tobong gamping : tempat pembakaran batu menjadi gamping
457.
togari
: malam
458.
togog :
nama wayang
459.
tomara
: tombak (belantam)
460.
tomprangan
: bertengkar, cek-cok
461.
tonggari
: malam hari
462.
torana
: pintu gerbang
463.
tos : keras,
berharga
464.
tosan :
besi; tosan aji: pusaka
465.
totog :
1 tabrak, mentok; 2 ilmu totog
466.
totoh :
taruh
467.
totos :
kepala, pemimpin
468.
towang
: selang, sela
469.
toya :
air; toyanta : awan, mendung
470.
trabas
: 1 terabas, terobos; 2 pemboros
471.
tracak
: telapak kaki binatang
472.
trah,
gotrah : keturunan; trahing kusuma : darah biru, bangsawan
473.
trajeg
: pancang, tonggak, pagar
474.
traju :
neraca; traju mas : timbangan emas
475.
trampil
: terampil, cekatan
476.
tranggana
: bintang
477.
trantan
: berdiri pakai penyangga
478.
trantang
: bersinar
479.
trap :
terap, pasang; trap sirap : diatur serba baik, rapi;
480.
trapsila
: tata krama, susila
481.
trapas
: boros, lekas habis
482.
tratag
: panggung
483.
traté :
teratai
484.
trawang
: terawang, pandang, lihat
485.
trebis
: jurang, curam; jurang trebis : jurang yang curam
486.
trembalo
: pohon trembalo
487.
trembayak
: burung angsa
488.
trembayun
: sulung
489.
trena :
rumput
490.
trengga
: bintang
491.
trenggalung
: musang akar
492.
trenggana
: bintang
493.
trengginas
: terampil, cekatan
494.
trenyuh
: trenyah, kasihan
495.
trep :
trep, cocok, sesuai; trepsila : susila, sopan, tatakrama
496.
très :
sulaman benang emas pada lengan baju
497.
trèsèh
: ramah-tamah, cakap
498.
tresna
: cinta, kasih, sayang
499.
treteg
: jembatan
500.
trewélu
: kekunci
501.
tri :
tiga; tribawana: tiga dunia; triguna : tiga kegunaan; trikaya : tiga kekayaan;
trikona : segitiga, bersudut tiga; trilocana : bermata tiga; triloka: tiga
dunia; trimurti : tiga dewa; trinétra : mata ketiga; trisula : senjata tombak
bermata tiga
502.
trima :
terima; trima kasih : terima kasih
503.
tris :
cinta, kasih sayang
504.
trisig
: pagar anyaman bambu
505.
trisik
: pantai berpasir, berbatu-batu kecil
506.
trisna
: cinta, sayang
507.
triwi :
putih
508.
triwikrama
: marah besar
509.
truka :
membuka tanah untuk tempat tinggal
510.
trukah
: dusun baru
511.
truna :
muda, remaja
512.
truntum
: nama batikan
513.
trup :
1 permainan truff; 2 kelompok, regu
514.
trus :
terus, langsung
515.
trustha
: senang, suka, puas; trusthi : senang
516.
truwaca
: jelas, terang
517.
truwéla
: jelas, terang
518.
truwèlu
: kelinci
519.
tuba :
racun
520.
tuban :
jeram, air terjun
521.
tubar :
akar yang mengembang ditanah
522.
tubi :
tuba
523.
tubruk
: tubruk, tabrak
524.
tubug :
bengkak kakinya, cacat
525.
tubungen
: telor, pelat
526.
tudhuh
: petunjuk, pedoman
527.
tudhun
: turun, ke bawah
528.
tudhung
: kudung, tutup kepala
529.
tuding
: 1 tuduh, dakwa; 2 jari telunjuk
530.
tuduh :
petunjuk, pedoman
531.
tugar :
1 tugar; 2 mencangkok
532.
tugel :
patah, putus
533.
tugi :
bulu padi
534.
tugu :
tugu, monumen
535.
tugur :
jaga
536.
tuha :
tua
537.
tuhu :
sungguh, benar
538.
tuhun :
sebenarnya, semestinya
539.
tujah :
diterjang dengan kaki diinjak; tujah bumi : kaki bagian depan putih (kuda, dsb)
540.
tuju :
tuju, sengaja
541.
tuk :
sumber, mata air
542.
tukang
: tukang
543.
tukar :
tukar, ganti; tukar cincin: upacara tukar cincin, peningset; tukar maru : nama
ikan; tukar padu : bertengkar mulut
544.
tukung
: menjejak bahu (rambut)
545.
tuladha
: teladan, contoh
546.
tulak :
tolak; tulak balik : penangkal bahaya; tulak sawan : penangkal penyakit
547.
tulalé
: belalai
548.
tulang
: tulang
549.
tular :
tular, menular
550.
tulèk :
lalu, segera
551.
tulèn :
tulen, asli
552.
tuli :
tuli, tidak dapat mendengar
553.
tulis :
tulis
554.
tulung
: tolong
555.
tulup :
1 alat berburu burung; 2 kerangkeng
556.
tulus :
tulus, ikhlas
557.
tulya :
kemudian, lalu
558.
tuma :
kutu
559.
tumama
: 1 mengenai, mempan; 2 puas
560.
tuman :
tergantung, ketagihan
561.
tumang
: bibir dapur
562.
tumat :
buah tomat
563.
tumbak
: tombak, jenis senjata
564.
tumbal
: tumbal
565.
tumbar
: tumbar, jenis bumbu
566.
tumbas
: beli
567.
tumbeng
: kayu yang dipasang pada gamelan (gambang) agar lebih sempit lubangnya untuk
mengatur nada
568.
tumbruk
: tubruk
569.
tumbu :
tumbu, wadah dari bambu
570.
tumbuk
: tumbuk
571.
tumenggèng
tawang : ujungnya mencuat ke atas (bulu mata)
572.
tumenggung
: tumenggung
573.
tumok :
tahu, melihat
574.
tumon :
menonton, melihat
575.
tumpak
: naik, numpang
576.
tumpal
: kapar, kekat
577.
tumpang
: tumpang, numpang; tumpang sari : tanaman berjenis-jenis; tumpang suh :
bertumpangan, berserakan; tumpang tindih : tumpang tindih
578.
tumpek
: jatuh-tumpah
579.
tumpeng
: nasi untuk selamatan
580.
tumper
: puntung (kayu bakar)
581.
tumpes
: tumpas, gilas, musnah
582.
tumplak
: jatuh, tumpah
583.
tumplek
: tumpah, bertumpuk; tumplek bleg : tumpah-ruah
584.
tumpu :
tumpu, alas, landasan
585.
tumpuk
: tumpuk;tumpuk timbun : bertimbun-timbun; tumpuk undhung : bertumpukan
586.
tumrah
: berkembang, beranak
587.
tumrap
: terhadap, kepada
588.
tumus :
1 terkuras, 2 tembus
589.
tumut :
ikut, turut
590.
tuna :
1 tidak punya; 2 rugi; tuna dungkap : sering keliru; tuna karya : menganggur;
tuna kisma : petani yang tak punya tanah; tuna netra : buta; tuna susila :
nakal, lacur
591.
tunangan
: tunangan, kekasih
592.
tunas :
tunas, taruk
593.
tundha
: tumpuk, tangga, ditunda
594.
tundhes
: tandas
595.
tundhuk
: takluk, menunduk
596.
tundhun
: setangkai
597.
tundhung
: usir
598.
tung :
ujung, puncak
599.
tungan
: ujung, puncak
600.
tungga
: remuk, terkemuka
601.
tunggak
: tunggak, pangkal, pokok
602.
tunggal
: tunggal, satu
603.
tunggang
: tunggang, naik
604.
tunggara
: tenggara (mata angin)
605.
tunggil
: tunggal, satu
606.
tunggir
: punggung gunung
607.
tunggu
: tunggu
608.
tunggul
: tunggul, yang tertinggi
609.
tungkak
: pucuk telapak kaki, tumit
610.
tungkas
: pesan, amanat
611.
tungkat
: tongkat, setik
612.
tungku
: tungku
613.
tungkul
: tungkul, takluk
614.
tungtum
: berkumpul kembali
615.
tungtun
: tuntun
616.
tuni :
kurang, tidak punya, rugi
617.
tunjang
: tunjang, tabrak
618.
tunjel
: tonjok, tusuk
619.
tunjem
: tonjok, tusuk
620.
tunjung
: bunga tunjung, teratai, seroja
621.
tuntas
: tuntas, selesai
622.
tuntum :
berkumpul kembali, pulih
623.
tuntun
: tuntun, bimbing
624.
tuntung
: ujung, puncak
625.
tuntut
: tuntut, gugat
626.
tunu :
api, nyala
627.
tup :
tutup; entup : sengat
628.
tupiksa
: periksa, cek
629.
tur :
lagi pula, dan
630.
turah :
lebih, sisa
631.
turangga
: kuda; katuranggan: ciri-ciri
632.
turas :
kencing, buang air
633.
turi :
turi, jenis tanaman
634.
turida
: susah, sedih
635.
turon :
tiduran, berbaring-baring
636.
turu :
tidur
637.
turuh :
bocor, tiris
638.
turun :
1 turun, ke bawah; 2 anak keturunan
639.
turung
: belum
640.
turut :
turut, patuh, tertib
641.
tus :
serius, benar-benar
642.
tusara
: embun
643.
tusih :
mengawasi
644.
tuskara
: lebah, tawon
645.
tustha,
tusthi : senang, puas, asyik
646.
tusuk :
tusuk, tonjok; tusuk kondé : tusuk sanggul
647.
tut :
ikut, turut; tut wuri : ikut di belakang
648.
tutas :
tuntas selesai
649.
tuter :
bel, peluit, terompet, klakson
650.
tutu :
tumbuk; nutu pari : menumbuk padi
651.
tutug :
selesai, tamat, tuntas
652.
tutuh :
tunduk, dakwa, potong, pangkas
653.
tutuk :
mulut
654.
tutul :
tutul, bintik, noda; macam-: harimau kumbang
655.
tutup :
tutup; tutup dhahar (saji) : tudung saji; tutup kendhang : pembukaan dan penutupan;
tutup kéyong : bagian rumah berupa segitiga disebelah atap; tutup kuping, tutup
mulut : membisu dan tuli; tutup liwet : cara menggunakan ikat kepala
656.
tutur :
tutur, kata, sabda
657.
tutus :
1 tutus, pukul; 2 tali dari bambu; tutus kajang : jahitan yang selanya
jarang-jarang
658.
tutut :
jinak, kejar, sisil
659.
tutuwa
: ketua, pemimpin
660.
tuwa :
1 tua; 2 sudah masak; kamituwa : kepada desa; tuwa bangkong : tua bangka; tuwa
buru : pemburu; tuwagana, tuwanggana : ketua, peminjam, pemuka; tuwah : tumbuh,
timbul, terbit
661.
tuwi :
tengok, jengok
662.
tuwin :
dan, serta, lagi
663.
tuwu :
burung hantu
664.
tuwuh :
tumbuh
665.
tuwuk :
kenyang, puas
666.
tyas :
hati; tyas mami : hatiku
