KAMUS SANSEKERTA – INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi, M.Hum
Eko Priyo Purnomo, SIP
_________________________
R
1. rabasa : merebut, menyerbu
2. racak : sama, sejajar
3. racana : bencana, gangguan
4. racik : racik, ramu
5. racun : racun
6. rada : agak; radan : sedikit agak; rada-rudu : bertengkar,
berkelahi
7. radèn : raden, gelar bangsawan; radyan : gelar bangsawan
8. radi : agak
9. radin : rata
10. raditya : matahari
11. radon : membiak, meluas
12. radosan : jalan
13. raga : badan, tubuh; raga sukma : badan jiwa; raga wanda :
melepaskan nyawa dari badan
14. ragab : serang
15. ragad : biaya, ongkos
16. ragah : lahab, rakus
17. ragaini : bunga ragaini
18. ragana : kasmaran, jatuh cinta
19. ragang : kerangka
20. ragasan : kerangka, tulang belulang
21. ragil : bungsu
22. ragu : ragu, bimbang; ragu-ragu : ragu-ragu, bimbang
23. ragum : tali, sesuai
24. rah : darah
25. rahab : rahap, doyan
26. rahadèn, rahadyan : gelar bangsawan
27. raharja : selamat, sejahtera; rahayu : selamat, sejahtera;
rahajeng : selamat, sehat
28. rahuru : huru-hara, kekacauan
29. rai : muka, wajah; raina : siang hari
30. raja : raja; raja amal : harta, kekayaan; raja brana : harta,
kekayaan; raja darbé : harta, kekayaan; raja duwé : harta, kekayaan; raja
kaputran : pakaian pengantin putra; raja kaputrèn : pakaian pengantin putri;
raja kaya : simpanan kekayaan; raja panganggo : suka berdandan; raja pati :
pembunuhan massal; raja patni : permaisuri; raja pèni : emas, logam mulia; raja
singa : penyakit kelamin, syphilis; raja tatu : luka parah
31. rajag : bocor banyak sekali
32. rajah : rajah, tulisan bermantra; rajah tamah : keserakahan,
keinginan
33. rajang : mis, potong
34. rajata : rusak, hancur
35. rajeg : pagar; rajeg wesi : pagar besi
36. rajin : rajin, tekun
37. rajun : nama tumbuhan
38. rajungan : sebangsa kepiting
39. rajut : rajut, anyam
40. rak : rak
41. raka : kakak
42. rakatha : ketam
43. raké, raki : pembesar, penguasa daerah
44. raket : dekat, akrab; raketan : dekat sekali, akrab
45. rakit : rakit; rakitan : rakitan, karangan
46. rakmi : batin, tabiat, perangai
47. rakryan : rakai, penguasa suatu wilayah
48. raksa : juga, rawat
49. raksaka : penjaga, cara menjaga. penjagaan
50. raksasa : raksasa; raksasi : raksasa perempuan
51. rakta, rekta : merah
52. rakyan, rakyana : penguasa suatu wilayah
53. ram : ranting-ranting kayu untuk membendung empang
54. rama : bapak, ayah
55. ramak : bapak, ayah
56. ramal : ramal, duga, tebak
57. ramat : 1 rahmat, anugrah; 2 sarang labah-labah
58. rambah : rambah, jamah
59. rambak : rambak, kulit kering
60. ramban : memetik sayuran
61. rambana : dengan giat, sekuat tenaga
62. rambang : pangkat, perkalian yang faktornya sama
63. rambas : rembas
64. rambat : rambat, menjulur
65. rambeh : mengalir
66. rambon : bau-bauan
67. rambu : rambu, tanda
68. rambut : rambut; rambutan : buah rambutan
69. ramé : ramai
70. rames : rames, aduk, campur
71. rami : rami, jenis tali platuk
72. ramon : ramuan
73. rampak : sama tinggi, rampak
74. rampaka : karangan, susunan
75. rampal : rompong, tanggal
76. rampang : kayu melintang pada pedati
77. rampas : rampas
78. rampet : rapat, tutup, buntu
79. ramping : ramping, langsing
80. rampung : rampung, selesai
81. ramu : ramu, racik
82. ramya : ramai, meriah
83. rana : kesana
84. ranangga, rananggana : peperangan, pertempuran
85. rancag : goncang, lekas, praktis
86. rancakan : ranting-ranting pepohonan
87. rancana : rencana
88. rancang : rancang, rencana
89. rancari : sedih, haru
90. randha : janda; randha drengis : nama padi; randha kèli: nama
corak batikan; randha kisi : janda yang punya anak laki-laki; randha kuning :
tanah keramat; randha maya: nama corak tenunan; randha menggala : nama
gendhing; randha nunut : nama gendhing; randha royal: jenis makanan; randha
semaya : nama corak tenunan; randhat : pelan, tersendat, tak lancar
91. randhu : randu, jenis tanaman
92. ranéh : tiada lagi, sudah habis
93. rang : 1 tingkatan, pangkat; 2 gatal-gatal dikaki karena telur
cacing
94. rangah : gigi yang kuat
95. rangas : rayap, anai-anai
96. rangdha : janda, baku
97. rangen : gatal-gatal pada kaki karena cacing
98. rangga : nama pangkat pamong praja
99. ranggah : beranggah, bercabang-cabang
100. ranggèh : kayuh, rangkul, jangkau
101. ranggèn : rumah panggung yang tinggi
102. ranggi : nama pangkat dalam pamong praja; ranggitan : nama
tumbuhan
103. ranggon : tempat kera
104. rangka : rangka, tiang, pengokoh
105. rangkab : tutup pelana, tenda
106. rangkad : kawin lari
107. rangkah : wilayah
108. rangkang : melata
109. rangkèn : sajian, hidangan, jamuan
110. rangkep : rangkap, dobel
111. rangkèt : rangket
112. rangkul : peluk
113. ranjang : ranjang, tempat tidur
114. ranju : ranjau
115. ranta : ronta, meronta, sakit hati
116. rantab : rapi, berjajar
117. rantan : terurai, terlepas
118. rantang : rantang
119. rantas : selesai, rampung
120. ranté : rantai, terali
121. ranten : menunggu, menanti
122. reda : gemar beranak
123. redana : uang, harta
124. redhem : redam, dingin, reda, sejuk
125. ranti : tunggu, nanti
126. ranu : air, kolam
127. rapah : ranting yang berkaparan di tanah
128. rapak : daun tebu kering
129. rapaya : ketinggalan
130. rapet : rapat, sempit
131. rapi : rapi
132. rapu : rayu, bujuk
133. rapuh : rapuh
134. rara : rara, gelar perempuan, gadis
135. rarahan : sampah
136. raras : indah, nyaman, enak; raras kawibawan : menikmati
kewibawaan
137. raré : anak
138. rarem : istirahat, damai, tenang
139. rari : adik
140. raryan, rarywan : berhenti
141. rasa : rasa; rasamala: nama pohon; rasamulya : rasa mulia;
rasana : indah; rasa pangrasa : tentang perasaan; rasa-risi: tidak senang
hatinya; rasa rumangsa : perasaan tahu diri; rasatala : dasar bumi
142. rasé : jenis musang, serigala
143. raseksa, raseksi : raksasa
144. rasika : penuh rasa puas, orgasme
145. rasmi : keindahan, cahaya, menyedapkan mata
146. rasuk : masuk, memakai; rasukan : busana, pakaian
147. raswa : rasa, rahasia, air mani
148. rat : dunia, jagat
149. rata : 1 rata; 2 kereta
150. ratan : jalan
151. ratangga : roda, kereta
152. ratap : 1 meratap, berkeluh-kesah; 2 berjajar, berderet
153. rati : bulan; ratih : bulan
154. ratna : emas, intan
155. ratri : malam
156. ratu : raja, ratu
157. ratum : taruk tebu
158. ratus : bumbu merokok, dupa
159. raup : raup, ambil
160. raut : raut, wajah, muka
161. rawa : rawa
162. rawaja : naga, ular
163. rawan : rawan, berpotensi untuk perusahaan
164. rawasa : rusak
165. rawat : rawat, pelihara, asuh
166. rawé : rawe, jenis tumbuhan
167. rawi : rawa rawang, paya; rawikara: sinar matahari
168. rawik : compang-camping
169. rawing : luka-luka, rompei-rompei
170. rawis : kumis, di-; diiris-iris, dirajang-rajang
171. rawit : cabai rawit
172. rawon : rawon, jenis bumbu
173. rawuh : datang, hadir
174. rawun : sawah dedaunan
175. raya : raya, besar; rayagung : besar sekali
176. rayah : rayah, keroyok, rebut
177. rayap : rayap, jenis hewan pemakan kayu
178. rayat : rakyat
179. rayi : adik
180. rayung : daerah sekeliling benteng istana; rayungan : potongan
tebu yang akan ditanam
181. rebab : rebab, bagian alat gamelan
182. rebah : roboh, jatuh
183. rebat : rebut, keroyok
184. rebut : rebut, keroyok; rebut bener : berebut kebenaran; rebut
cukup : asal cukup, seperlunya; rebut dhisik : saling mendahului; rebut ducung
: berebut mendahului; rebut seneng : bersenang-senang; rebut unggul : bersaing
mutu; rebut urip: bersaing hidup
185. reca : arca, patung
186. redi : gunung, bukit
187. rega : harta
188. reged : kotor
189. regeng : meriah, wibawa
190. regi : harga
191. régol : gapura, pintu gerbang
192. regu : regu, kelompok
193. rèh : memerintah
194. reja : ramai, meriah
195. rèjèng : batu barang diperbukitan
196. réjog : timpang, pincang
197. réka : usaha, upaya; rékadaya : daya upaya, usaha
198. rekasa : sengsara, sulit; rekaos : sengsara, sulit
199. reksa : jaga rawat; reksabumi : menjaga bumi
200. reksasa : raksasa; reksasi : raksasa
201. reksi : jaga, rawat
202. rekta : putih
203. rekyana : gelar pejabat kraton
204. réma : rambut
205. rémah : tempat, rumah
206. remak : remuk, hancur; remak rempu : hancur lebur
207. rembag : rembug, pembicaraan
208. rembaka : berkembang
209. rembaya : perahu kecil, sampan
210. remben : lambat, pelan
211. rembeng : genang, rendam
212. rembug : rembuk, pembicaraan, musyawarah
213. rembulan : bulan
214. rembus : 1 rembes, tembus; 2 kiriman barang beserta surat
tagihan
215. remen : senang, gembira
216. rempah : rempah, lauk pauk
217. rempak : remuk, rusak
218. rempaka : mengarang, menyusun, merangkai
219. rempela : ampela
220. rempu : remuk, hancur-luluh
221. remu-remu : menguning, mulai masak (buah)
222. remuk : remuk
223. remus : marah, gigit
224. rena : senang, gembira
225. réna : ibu
226. rencah : bencah, belah
227. rencakan : kayu bakar
228. rencaka : susah, sedih
229. rencang : sembuh setelah melahiran
230. réncang : kawan, teman; réncang laré : kawan anak
231. rèncèk : kayu bakar, ranting-ranting
232. rencem : rendam, benam
233. réncog : pincang, timpang
234. rénda : renda-renda
235. rendheng : musim penghujan
236. rendhah : rendah
237. rengat : rayap, anai-anai; renget : kutu pemakan kertas
238. rengga : hiasan
239. renggang : renggang, senggang
240. renggut : renggut, ambil
241. rengkah : bengkah
242. rengkuh : rengkuh, rangkul
243. rengu : marah, sakit hati
244. rèni : perempuan
245. rènten : 1 siang; 2 bunga (uang)
246. rèntèng : renteng, jejer
247. rep : diam, tenang
248. repa : rayu, bujuk
249. répo : jompo, keriput
250. répoh : jompo, keriput
251. répot : repot, sibuk
252. rereb : diam, sunyi
253. rèrèh : reda, berhenti jabatan
254. rerem : diam, berhenti
255. rèrèn : istirahat
256. reres : benar,betul
257. resah : resak, gelisah
258. resak : rusak, hancur
259. reseh : kotor
260. resek : kotor karena benda-benda tak terpakai
261. resep : senang
262. resi : pendita, brahmana
263. resik : bersih
264. respati : hari Kamis
265. reta : putih
266. rété : anak buaya
267. retna : emas, logam mulia
268. réwanda : kera
269. réwang : teman, pembantu
270. réyog : kesenian reog
271. réyon : rayon, daerah
272. ri : 1 adik; 2 hari; 3 di-; rikala : ketika, pada saat; ri
saksana : lantai, pada ketika itu
273. riba : riba
274. ribed : repot
275. ribut : ribut, gaduh
276. ricik : ricik, berguyuran
277. ridhu : geger, huru-hara
278. rigen : cekatan, trampil
279. rigma : rambut
280. rigol : pintu gerbang
281. riguh : enggan, segan
282. rikat : cepat
283. rikma : rambut
284. rikuh : segan, sulit
285. rimang : 1 banjir; 2 melimpah
286. rimba : rimba, hutan
287. rimbag : 1 cetakan; 2 bentuk kata
288. rimpang : akar yang mengembang
289. rimuk : rayu, bujuk
290. rina : siang hari
291. rina-rina : siang, simpan
292. rinci : rinci detail
293. rindhik : pelan, lambat
294. rinèh : sabar, reda
295. ringa : kira
296. ringan : ringan, mudah
297. ringas : ganas, beringas
298. ringga : ragu-ragu karena takut
299. ringgit : 1 mata uang; 2 wayang
300. ringi : dengar
301. ringin : pohon beringin
302. ringkel : hari yang tidak baik menurut perhitungan
303. ringkes : ringkas, singkat
304. ringkih : lemah, tak kuat
305. ringkuk : ringkuk, badan melingkar
306. ringkus : ringkus, tangkap
307. rini : perempuan, putri
308. rinjing : wadah dari bambu
309. rintang : rintang, halangan
310. rinten : siang hari
311. rintih : merintih
312. rintip : berderet-deret
313. rinto : tidak berdaya karena sakit
314. ripta : cipta, buat
315. ripu : musuh, lawan
316. ririh : pelan, lamban
317. riris : gerimis, rintik-rintik
318. ris : perlahan-lahan, halus
319. risak : rusak
320. risang : sang, si
321. risi : geli, kikuk
322. risig : bersih, cemerlang
323. risih : risih, tak enak
324. ritang : yang
325. riwa-riwa : malu-malu, pura-pura
326. riwana wulung : nama pohon
327. riwayat : riwayat, kisah
328. riweng : putus asa, hilang akal
329. riwil : rewel
330. riwit : cabe rawit
331. riya : riya, pamer
332. riyak : dahak
333. riyaya : hari raya, lebaran
334. riyin : dulu, dahulu
335. riyom : rindang, teduh, sejuk
336. riyuh : riuh, membahana
337. rob : pasang, banjir, menggenang
338. rodha : roda, lingkaran
339. rodra : buas, marah sekali, menakutan
340. roga : badan, tubuh
341. rogadi : penyakit
342. rogi : rugi, sakit
343. rogoh : rogoh, ambil
344. roh : ruh, arwah; rohani : ruhani
345. rohara : prahara, geger
346. rohot : buruk, rusak
347. rombak : rombak, ubah, berubah
348. rombong : rombong; rombongan : kelompok, grup
349. ron : daun
350. roncé : ronce, untaian, rangkaian
351. rondha : ronda, jaga
352. rong : rongga, bolongan ditanah
353. rongèh : lincah
354. ronggèng : penari kesenian ronggeng
355. rongkob : lebat daunnya
356. rongkong : kerangka
357. rono : ke situ
358. roro : dua
359. ros : ruas
360. rosa : kuat, kokoh
361. rosan : kekuatan
362. rota : kuda, andong
363. rotan : rotan
364. rowa : tidak rapi
365. rowang : pembantu, kawan
366. royo : hijau
367. ru : 1 panah; 2 sakit
368. rubaya : saya, aku, -ku
369. rubed : ribet, rumit, sulit
370. rubéda : halangan, rintangan
371. rudah : susah, sedih
372. ruda peksa, ruda pari peksa : memaksa
373. rudira : darah
374. rudita, ruditya : susah, sedih
375. rugi : rugi
376. rugol : jatuh, luruh
377. ruhara : geger, huru-hara
378. ruhun : dulu, dahulu
379. ruhur : luhur, tinggi, agung
380. ruji : jari
381. rujit : koyak-moyak, sedih, haru
382. ruju : bungsu
383. rujuk : bersatu lagi
384. rukem : buah-buahan
385. ruket : roket
386. rukma, rukmi : emas
387. rukon : rukun, sehati
388. ruksa : rusak, buruk, hancur
389. rukti : rawat, pelihara
390. rukun : bersatu; rukun gawé : kerja bakti
391. rum : harum, wangi
392. rumab : sakit demam, kambu
393. rumah : rumah
394. rumaos : ( ing.) merasa
395. rumat : merawat, memelihara
396. rumeksa : menjaga
397. rumiyin : dulu, dahulu
398. rumpak : sumpek, sempit
399. rumpaka : menyarang
400. rumpuk : rumpuk, membakar
401. rumpung : campung, rampung
402. rumput : rumput
403. rumuhun : dulu, dahulu
404. runa : rusak, rintangan
405. rundha : meronda, berjaga
406. rundhuk : merunduk
407. runggéan : bulir
408. runggut : rimbun, rindang
409. rungrum : mabuk cinta
410. rungseb : sulit dilalui, medannya sulit
411. rungseg : ringsek
412. rungsit : berbahaya, sulit dilalui, gaib
413. rungu : dengar
414. runtik : kecewa, sakit hati; runtik atiné : sakit hati
415. runtuh : runtuh, gugur
416. runtung : runtung, pergi bersama
417. runtut : runtut, urut
418. runtyaka : sakit hati, marah
419. rupa : rupa, bentuk, wujud; rupa candra : beranjak bulan;
rupa-rupa : bermacam-macam
420. rupaka : mengarang
421. rupi : wajah, rupa; rupini : cantik, molek, rupawan
422. ruruh : pelan, kalem
423. rusak : rusak
424. rusiya : rahasia
425. rusuh : rusuh
426. ruwat : ruwat, membebaskan, menyucikan
