KAMUS SANSEKERTA – INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi, M.Hum
Eko Priyo Purnomo, SIP
______________________
C
1. cabar : urung, gagal, kandas, tak berhasil
2. cablaka : terus terang
3. cabol : pendek kecil
4. caca : cacat
5. cacad : 1 cacat, difabel; 2 cela; nyacat : mencela
6. cacah : hitung, jumlah; cacah-cucah : kacau, berantakan; cacah
eri : jumlah banyaknya ikan; cacah jiwa : penghitungan jumlah penduduk; cacah
molo : penghitungan jumlah rumah; cacah sawah : penghitungan luas sawah; cacah
sirah : penghitungan jumlah penduduk
7. cacakan : alat peracik tembakau
8. cacala : pemberitahuan, pemberitaan
9. cacing : cacing, jenis hewan tanah
10. cadama : rendah, hina
11. cadhong : 1 terima; 2 minta, mohon; 3 ransum
12. cagak : tiang, pilar
13. cahya : cahaya, sinar
14. caja : cipta, reka
15. cakar : kaki ayam/burung
16. cakarwa : jenis burung belibis
17. cakep : 1 cakap; 2 dekap; 3 syair
18. caket : dekat, mesra
19. cakil : 1 nama wayang; 2 lintah
20. cakot : gigit, kunyah
21. cakra : roda; cakrabawa : mengira, menduga; cakradhara :
penguasa daerah, bupati; cakra manggilingan : roda berputar; cakrawala : batas
angkasa dengan daratan, horizon; cakrawarti : menguasai dunia; cakrawati :
menguasai dunia
22. caksana : bijak bestari
23. caksuh : mata, netra
24. caksusrawa : ular
25. cakul : jenis ikan
26. cakup : mencakup, memuat
27. cala : pelita, penerang; calabéka : menjadi penghalang;
cala-culu : seenaknya, semaunya; calaina : buta, tak bisa melihat; calawadi :
syak wasangka; cala wenthah : seenaknya, tidak sopan
28. calathu : bicara
29. calita : geger, gempar
30. calon : calon, bakal
31. caluk : buah asam muda
32. calung : alat musik sejenis angklung
33. cam : renungan, pikiran
34. camah : hina, rendah
35. camana : bersuci, membersihkan
36. camara : 1 pohon cemara; 2 sambungan rambut palsu
37. camari : anjing
38. cambah : kecambah
39. camben : obat bius, candu
40. cambor : aduk, campur
41. cambuk : cambuk, cemeti, pecut
42. cambur : aduk, campur
43. campah : hambar, tawar
44. campaka : bunga cempaka
45. campuh : bertempur, berperang
46. campur : campur, gaul; campur aduk : bercampur aduk; campur
bawur : bercampur aduk, acak-acakan; campur sari : jenis musik kolaborasi
tradisional dan modern
47. camra : anjing
48. cancala : gerak, getar
49. cancing : trengginas, terampil
50. cancut : menyingsingkan baju; cancut taliwanda : bersegera
berangkat mengerjakan tugas
51. canda : syair, puisi
52. candaka : duta, utusan
53. candha : marah, geram; candha birawa : merah yang dahsyat
54. candhak : pegang, genggam
55. candhala : tabiat kasar; candhala gati : kejam, keji, tabiat
kasar
56. candhana : kayu cendana
57. candhang : menadah, telapak terbuka
58. candhi : candi, tempat pemujaan; candhik ala : senjakala, gurat
merah di langit senja
59. candhuk : temu, jumpa
60. candra : 1 bulan; 2 pelukisan, pujian; candrama : bulan;
candramawa : kucing yang hitam pekat; candrasari : bulan; candrasasi : bulan;
candrasengkala : tahun yang didasarkan pada peredaran bulan; candrasa : jenis
senjata, pedang
61. candu : candu, madat
62. canéla : sandal, alas kaki
63. cangak : jenis burung bangau
64. canggah : neneknya nenek
65. canggal : pohon yang telah mati
66. canggèh : tangan usil, suka mengusik
67. cangkah : 1 sandaran kaki; 2 bercabang
68. cangkang : 1 bungkus buah; 2 kulit telur
69. cangkèl : keras kepala, kepala batu
70. cangkem : mulut, lesan
71. cangket : indah, elok, enak dipandang
72. cangking : tenteng, jinjing
73. cangkir : cangkir
74. cangklèk : jenis gendhing
75. cangkleng : menunggu lama
76. cangkrama : bercengkerama
77. cangkrang : 1 jenis cacar air; 2 semut merah
78. cangkring : jenis pohon
79. cangkul : cangkul
80. canik : tipe wajah kecil
81. canthaka : kurang ajar
82. canthas : keras, gesit, lincah
83. canthèl : 1 jenis tanaman palawija; 2 menyangkut
84. canthik : ujung perahu depan/belakang
85. canthing : canting, alat untuk membatik
86. canthol : cantol, gantung, gandul
87. canthuka : kodok
88. canthula : kurang ajar, tidak punya sopan santun
89. cantrik : siswa, santri di padepokan
90. cantya : mukti, mulia
91. caos : memberi, persembahan
92. cap : cap; cap-capan : tiruan dengan cap, cetakan; cap dumuk :
cap jempol; cap jempol : cap ibu jari
93. capa : busur
94. capah : tumit, kaki, alat jalan
95. capang : panjang kumis
96. capar : cambah, akar
97. caparu : cerana
98. capeng : bertolak pinggang
99. capet-capet : lupa-lupa ingat, tahu sedikit
100. caping : penutup kepala
101. capit : menjepit, mengapit
102. caplok : telan, makan; nyaplok : menelan
103. capuri : tembok, pagar dari batu
104. cara : cara. metode; cara balèn : jenis gendhing
105. carak : alat untuk mencuci mulut kuda
106. caraka : utusan, duta, suruhan, wakil
107. carakan : bibit, calon, bakal
108. carana : perhiasan, pemandangan, pengayoman
109. carang : ranting bambu yang berduri; carangan: sempalan,
tambahan
110. carat : ujung kendi, ceret; carat warsa : cleret tahun, petir
angin
111. carek : dekat
112. carem : bermain cinta
113. cari : cari, usaha
114. caring : terang, panas
115. carita : cerita, kisah; cariyos : cerita, kisah
116. carma : kulit, belulang
117. carmin : cermin, kaca
118. caru : sesaji, suguhan; carumuka : musuh
119. carub : campur; carub wor: campur baur, satu padu
120. caruk : ambil; nyaruk : mengambil
121. carya : teman, sahabat
122. caryan : terpesona
123. cata : hati, perasaan
124. catar : payung
125. catha : kreatif, banyak akal
126. cathak : 1 lalat kuda; 2 seenaknya, semaunya
127. cathèk : gigit, pagut; cathèk gawèl : gigit, pagut
128. cathet : catat
129. cathil : ambil, jinjing
130. catho : belum mengerti
131. cathok : 1 tangkap; 2 sambungan; cathok cawèl : suka mencela;
cathok pélas : sekali pakai
132. cathuk : benturan dua benda kecil tapi keras
133. cathut : cabut, memalsu
134. cato : luka, babak belur
135. caton : tempurung yang berlubang
136. catra : pengayoman, payung
137. catratra : cakra, payung, songsong
138. catu : luka, lecet
139. catur : 1 tutur kata, sabda, bicara, cakap; 2 empat; 3 permainan
catur; catur muka : empat muka, empat wajah; caturan: pembicaraan, percakapan
140. cawad : aib, cacat
141. cawak : suka bicara keras
142. cawan : cawan, alas gelas
143. cawang : cabang, bibit
144. cawar : gagal, kandas
145. cawèl : gigit, pagut
146. caweni : kain mori warna putih
147. cawet : cawat, celana dalam
148. cawil : gigit, pagut
149. cawiri : ukiran sulur-suluran
150. cawis : sedia, siap
151. cawu : catur wulan, empat bulanan
152. cawuh : berulang-ulang, campur-baur
153. cawuk : menciduk
154. caya : 1 cahaya, perangai; 2 pelindung, pengayom; caya murcaya :
penghormatan
155. cebak : bersenggukan menangis
156. cebelèh : kurang cerah
157. ceblaka : terus terang, jujur
158. cébol : kerdil, kecil pendek; cébol kepalang : tidak kecil dan
tidak besar
159. cébong : berudu, anak katak
160. cebuk : hama tanaman kacang
161. cebur : masuk ke dalam air
162. cecak : cicak
163. cecaya : cahaya, sinar
164. cécébucé : babak belur; cécémuwé : sendau gurau
165. ceced : cacad, cela
166. cècèg : sesuai, serasi
167. cecek : sesuai
168. cècèkan : mudah dijalani
169. cecel : hancur, remuk
170. cecep : sedot, hisap
171. cècèr : cecer, berjatuhan
172. cécok : bertengkar, konflik
173. céda : cela, cacat
174. cedhak : dekat, mesra
175. cegah : cegah, hindar
176. cegat : hadang
177. cegèh : sesak nafas
178. cégoh : lahap, rakus
179. cegot : potong, putus, patah
180. ceguk : reguk, minum air
181. cegur : mencebur, masuk dalam air
182. cekak : pendek, singkat; cekak aos : padat berisi
183. cekap : cukup, selesai, rampung
184. cékas : memberi wasiat, pesan
185. cekel : pegang, jabat, kendali; cekel gawé : mempunyai pekerjaan
186. cékoh : meludah; cékoh régoh : lahap
187. cela : cela, cacat
188. celari : sutra celari
189. celak : 1 dekat; 2 penebal alis
190. celaka : celaka, musibah, halangan
191. celathu : omong, bicara, berkata
192. celeb : celub, benam
193. celek : dekat, rapat
194. cèlèng : babi hutan
195. cemani : hitam legam
196. cemara : 1 pohon cemara; 2 rambut palsu
197. cembuk : babi
198. cemburu : cemburu, curiga
199. cemèk : anak kambing
200. cemeng : 1 hitam; 2 perasa, gampang menangis
201. cemer : cemar, kotor, rusuh
202. cemera : anjing
203. cemet : tarik, seret
204. cemethi : cemeti, senjata
205. cemirik : anak anjing
206. cemok : sentuh, pegang, senggol
207. cemol : ambil, sentuh
208. cempa : pendek, singkat
209. cempaka : bunga cempaka
210. cempala : pemukul kotak untuk wayang
211. cempaluk : buah asam muda
212. cempé : anak kambing, gibas kecil
213. cempèd : pipih, gepeng
214. cempedhak : cempedak, sejenis nangka
215. cèmpèh : bakul kecil bundar wadah nasi
216. cempluk : 1 buncit, gendut, bundar; 2 wadah
217. cemplung : cebur, benam
218. cempol : sabut kelapa
219. cempuri : pagar tembok
220. cempurit : tangkai wayang
221. cempurung : anyaman bambu untuk menutup jenazah
222. cemung : kaleng
223. cemuru : kijang
224. cencang : ikat, belenggu
225. cencem : rendam, benam
226. cendeng : sanak saudara, famili
227. cendhak : pendek, singkat; cendhak umur : cepat mati, pendek
umur
228. cendhala : jahat, kejam
229. cendhana : cendana, gaharu
230. cendhani : bambu kecil; cendhani raras : balai tempat istirahat
231. cendhèk : pendek
232. cendhéla : jendela
233. céndhol : cendol
234. cené : cela, cacat, aib
235. cenéla : alas kaki, sandal
236. ceneng : sejenis bokor
237. cènèng : kaitan, hubungan
238. cenggama, cenggami : takut, kuatir
239. cènggèr : hiasan pada kepala ayam
240. cengkah : berbeda, berlawanan
241. cengkal : kayu penyangga
242. cengkalangan : kayu pembalut roda (pedati)
243. cengkang : ukuran selebar ibu jari dan jari telunjuk yang
dibentang
244. cengkar : 1 cerai-berai, pisah; 2 makar; 3 tanah gersang
245. cengkaruk : bunga pohon randu
246. cengkèh : cengkeh
247. cengkir : degan muda, buah kelapa yang masih sangat muda
248. cengkok : tempat merajang tembakau
249. céngkok : gaya
250. cengkorongan : rancangan
251. centhang : memanggul, mengangkat, memikul
252. cénthang : memberi tanda
253. centhé : saron, jenis gamelan
254. cènthèl : cantel, bergantung
255. centhèng : suara melengking
256. centhuka : katak, kodok
257. centhula : semaunya, tidak sopan
258. centhung : cabang rambut
259. cepak : 1 dekat, hampir, nyaris; 2 sedia; cepak rejeki : mudah
mencari rizki
260. cepaka : bunga cempaka
261. cepaplak : terbentang, terbaring
262. cepedhak : sejenis buah nangka
263. cepeng : tangkap, pegang
264. cepet : cepat, lekas
265. cepuri : tembok, pagar batu
266. cerak : dekat
267. cerdik : pandai, cermat
268. céré : 1 asli, tulus; 2 kecoa; céré gancèt : jenis rumah
tradisional
269. ceret : tanda baca dalam huruf Jawa
270. cerma : kulit, belulang
271. cermin : cermin, kaca, pengilon
272. cèt bang : peluru api
273. cetha : jelas, terang
274. cethak : lanjut
275. cèthèk : dangkal
276. cethèn : cambuk, cemeti, pecut
277. cèthi : pembantu wanita
278. cethik : menyalakan, menghidupkan
279. cething : bakul yang kecil, tumbu, tempat nasi
280. cétho : buta, tak bisa melihat
281. cibuk : gayung, alat berenang
282. cidra : kianat, bohong, tipu
283. cihna : tanda, lambang
284. cikal : sisa parutan kelapa; cikal bakal : pelopor, perintis
285. cikar : gerobak, pedati
286. cikrak : keranjang sampah, alat mengambil sampah
287. cikrukan : bungkuk, merunduk, tua bangka
288. cilaka : celaka, malang
289. cili guthi : kecil
290. cilik : kecil
291. cilum : menyelam
292. cimplik : lampu kecil, pelita
293. cincin : cincin, perhiasan jari
294. cindhé : cindai, kain pengikat pinggang perempuan
295. cindhil : anak tikus
296. cintaka : pemikiran, angan-angan
297. cintantya : cantik, indah
298. cinthaka : bilahi, azab
299. cintra : cela, celaka
300. cintraka : celaka, musibah
301. cintya : indah, cantik
302. cipta : cipta, buat; cipta ripta : ciptaan, buatan
303. cirak : jenis permainan anak tradisional
304. ciri : 1 ciri-ciri; identitas; 2 cela; ciri wanci : hal mengenai
keburukan, titik celanya
305. cis : tombak kecil
306. cita : cita-cita
307. cithak : cetak
308. citho : buta, tak melihat
309. citra : 1 citra; 2 gambar, tulisan, lukisan; citrakara : tukang
lukis; citraléka : lukisan, gambaran
310. ciyu : minuman keras
311. ciyut : sempit, kecil, rapat
312. clunthang : jenis gending
313. coba : coba; cobi : coba, permisi
314. cobèk : cobek, alat untuk menggilas sambal dan bumbu
315. cocak : burung cucak; cocak rawa : burung cucak rawa
316. cocok : sesuai
317. cocoméyo : tidak memahami tata krama
318. codaka : cundaka, utusan
319. codhot : jenis binatang pemakan buah
320. codya : cacat, cela
321. cohung : burung merak
322. cokèkan : jenis seni tradisional
323. coklat : 1 warna coklat; 2 jenis buah
324. colong : curi, maling; colong jupuk : hal ambil mengambil,
pencurian
325. condra : rembulan; condra sengkala : sengkalan (sandi rahasia)
tahun bulan; condra kanta : warna-warni, bulan
326. condré : jenis keris, senjata
327. congat : menjorok, muncul
328. conggah : mampu, sanggup
329. congkrah : berselisih, bersitegang
330. congkrang : sesak, kurang panjang
331. conglok : juru sandi, pengintai
332. congok : 1 penyerta, pengiring, perantara; 2 (di-) : dilubang
dan diberi tali kekang pada hidung sapi dan kerbau agar bisa dikendalikan
333. conthang : dicuntang, dicentang
334. conthèng : centang
335. conthok : lengan baju (keprabon) yang besar
336. conthong : 1 mulut; 2 wadah berbentuk kerucut
337. conti : dihalang-halangi
338. conto : contoh, teladan, misal
339. copot : copot, lepas, tanggal
340. cora : penjahat, pencuri, orang jahil
341. corah : sela, renggang, senggang
342. corak : corak, gaya, model
343. cora-pracoré : orang jahat, durhaka
344. coré : penjahat, orang hina, berperilaku buruk
345. corèk : coret, gores
346. coro : kecoa, coro
347. cotha : berkain separu untuk sabuk cothé sisip, sarung
348. cotho : buntung, tak beruntung, tidak kebagian
349. cowèk : cobek
350. cowong : pucat, lesu
351. crah : cerai, berkelahi
352. craki : penjual bahan jamu, pedagang bahan obat; crakèn : bahan
jamu, bahan obat-obatan
353. crancang : tampar, tali
354. crigan : wadah keris di pinggang
355. cripu : alas kaki, sandal
356. crita : cerita; criyos : kata, cerita
357. criwis : banyak bicara, cerewet
358. cubung : kecubung, jenis bunga
359. cucah : menjemukan, membosankan
360. cucak : jenis burung; cucak rawa : burung cucakrawa
361. cucal : kulit, belulang
362. cuci : cuci, membersihkan
363. cucud : lucu, humor, jenaka
364. cucuh : 1 caci; 2 bertempur
365. cucuk : paruh; cucuk besi : 1 jenis burung; 2 catut yang besar;
cucuk dhandhang : alat untuk membelah batu, kayu
366. cucul : 1 melepas; 2 membayar
367. cucup : hisap, sedot
368. cucur : 1 jenis kue; 2 burung kedasih
369. cudaka : duta, utusan
370. cugar : gagal, batal
371. cuget : cepat marah, putus asa; cugetan : mudah putus asa, kecil
hati
372. cukil : cukil, jungkil; cukit dulit : anak tiga laki-laki semua
373. cukup : cukup, terpenuhi
374. cukur : cukur, pangkas rambut
375. cula : jorok, buruk
376. culik : 1 diambil sebelum matang; 2 culik, curi
377. culika : licik
378. culub : masuk ke dalam air
379. cumanthaka : lancang, sok berani
380. cumbana : bercinta
381. cumbu : 1 mengoceh; 2 cumbu rayu
382. cumi : cuma, hanya, semata-mata
383. cumleng : sakit kepala
384. cumpèn : terbatas
385. cumpet : tutup, sumbat
386. cumpi : terbatas, tertentu
387. cumpleng : memekakkan telinga
388. cundaka : utusan, suruhan
389. cundha : ujung, hilir; cundhamani : panah api
390. cundhang : kalah
391. cundhit : alat untuk mencari ikan
392. cundhuk : cocok, setuju, ketemu; cundhuk laris : pelaris,
memotong harga; cundhuk mentul : perhiasan untuk pengantin
393. cundrik : keris kecil
394. cunéya : perahu, kapal kecil
395. cungkup : rumah nisan di kuburan
396. cunthang : jenis takaran beras
397. cunthel : putus, patah
398. cupak : tampar, pukul, tendang
399. cupar : lancang, campur tangan
400. cupet : pendek, kurang panjang; cupet ati : mudah marah; cupet
budi : tidak mau mengejar nilai-nilai kebajikan; cupet lelakon : cita-citanya
tidak tercapai; cupet nalar : pendek akal, kecil hati; cupet pengandel : tidak
mudah percaya
401. cuplak : 1 cabut; 2 penyakit kulit
402. cupu : cupu, kotak
403. curak : tahi telinga
404. curang : licik, culas
405. curiga : keris, pusaka
406. curing : sabit, pisau
407. curma : sirna, hancur
408. curnita : lebur, hancur
409. curung : setandan pisang, serangkai pisang
410. curut : jenis tikus
411. cuthak : punggawa, wedana
412. cuwa : kecewa, menyesal
