KAMUS SANSEKERTA – INDONESIA
Oleh :
Dr. Purwadi, M.Hum
Eko Priyo Purnomo, SIP
_______________________
L
1. labu : jenis umbi
2. labuh : 1 pengabdian; 2 buang; labuh labet : pengabdian; nglabuh
: membuang; lelabuhan : pengabdian; pelabuhan : dermaga
3. labur : cat dari kapur; laburan : cat-catan; nglabur : mengecat
4. lacak : lacak, teliti
5. ladha : lada, rempah-rempah
6. ladhang : sempat
7. ladhatan : penghabisannya
8. ladheg : kotor sekali
9. ladhu : lumpur dari gunung berapi
10. ladi : melayani; pladèn : pelayan; ngladèni : melayani; lados
(ing.): melayani
11. lading : pisau dapur
12. ladrang : nama gending
13. laga : perang
14. lagak : gaya, potongan
15. lagang : cepat besar
16. lagep : mau, suka akan
17. lagi : sedang, baru
18. lagu : lagu
19. lahru : kemarau
20. lahya : tingkah, canda
21. lain : lain
22. laja : malu, mendapat malu
23. lajar : bajak, nenggala; mlajar : lari
24. lajeng : terus; mlajeng : lari
25. lajer : pokok kayu
26. lajita : malu
27. lajuk : terlanjur
28. lajur : lapis, kolom
29. lak : lak, pintu air
30. laka : mustahil, jarang ada
31. lakang : selangkangan
32. lakar : memang
33. laken : cengketan
34. laki : pria; laki bini : suami istri; laki rabi : suami istri
35. lakon : cerita
36. lakra : dasar
37. laksa : 10.000
38. laksana : seperti
39. laksita : berjalan
40. laksmana : cerdas
41. laksmi : cantik; laksmini : cantik; laksmiwati : cantik sekali
42. laksya : laku, jalan
43. laku : jalan, laku; kelakon : tercapai, terlaksana; lakon :
cerita, kisah; laku dagang : berjualan; laku dhodhok: berjalan dengan duduk;
laku gawé : mempunyai kewajiban; laku ngiwa : melakukan kejahatan; nglakoni :
menjalani, melakukan
44. lalab : dedaunan mentah untuk lalap
45. laladan : daerah
46. lalahan : tanah yang siap ditanami
47. lalai : lupa, alpa
48. lalana : berkelana, mengembara
49. lalang : ilalang
50. lalar : dahi
51. lalaran : nara pidana
52. lalasa : nama tumbuhan
53. lalatha : dahi, menghias dahi
54. lalawa : banyak tingkah, ceroboh
55. lalayan : pagar tembok, benteng
56. laler : lalat; laler wilis : lalat hujan
57. laléyan : sering lupa
58. lali : lupa; lali jiwa : lupa ingatan, gila
59. lalim : lalim
60. lalis : hilang, mati
61. lalita : cantik
62. lalos : lupa
63. lalu (ng – ) : bunuh diri; lalu mangsa : terlambat
64. lalya : lupa
65. lama : lama
66. lamak : lemah, lapik
67. lamar : lamar, meminang
68. lamat -lamat : samar-samar
69. lamba : tunggal, tulus hati
70. lamban : belum beristri
71. lambana : jejaka, perawan
72. lambang : lambang, simbol, tanda; lambang jangka : tanda-tanda
jaman
73. lambao : bertani
74. lambar : dasar, alas
75. lambat : lama, lambat
76. lambau : bertani
77. lambé : bibir; lambé ati : watak; lambé gajah : bagian keris;
lambé gangsa : moncong lembu yang bergerigi; lambiran: tepi sungai yang rendah
78. lambung : perut, lambung; lambung lengis : lekuk di atas pantat
di bawah rusuk
79. lamèn : pohon padi
80. lameng : pedang lamang
81. lami : lama
82. lamis : dusta, bohong
83. lamon : kalau
84. lampah : (ing.) jalan; lampahan: lakon, cerita; nglampahi:
menjalani
85. lampeg : pasang (laut, dsb)
86. lampèng : relung
87. lampes : nama tumbuhan
88. lampet (ng – ) : terhenti
89. lampiran : lampiran
90. lampit : tikar jalin
91. lampita : tanda
92. lampor : suara ramai
93. lampra : mengembara
94. lampu : lampu, pelita
95. lampus : mampus
96. lamuk : kabut
97. lamun : kalau
98. lamur : rabun, buta ayam
99. lamuran : nama rumput
100. lamus : puputan dari kulit kambing
101. lamut-lamut : jauh/tipis dan tidak jelas
102. lan : dan, serta
103. lana : kekal
104. lanang : laki-laki
105. lanas : laju karena panas, pemarah
106. lanat : terkutuk
107. lancana : lencana
108. lancing : lancang, tak minta ijin
109. lancar : lancar
110. landep : 1 tajam; 2 nama Wuku
111. landhak : landak, jenis binatang
112. landhep : tajam; landhep dhengkul: tumpul sekali; landhep
pikirané : pintar
113. landhes : alas, dasar; landhesan : dasaran, alas
114. landhung : panjang sekali
115. langak : berjalan mendangak
116. langar : garang
117. langeh : indah, cantik
118. langen : kegemaran; langendriya : wayang orang dengan lakon
pakem Damarwulan; langen mandra wanara : pentas pertunjukan wayang orang, drama
dan tari; langen sari: taman kesukaan; langen swara: paduan suara
tembang-tembang Jawa
119. langèn : tempat berenang
120. langgana : tak menurut, tak sudi
121. langganan : langganan
122. langgat : tanggap
123. langgenan : landasan, ganjal
124. langgeng : abadi, kekal
125. langguk : congkak, sombong
126. langgula : ekor
127. langi : berenang; lelangèn : berenang-renang
128. langir : langit, nama buah
129. langit : langit, angkasa
130. langka : langka, jarang sekali
131. langkah : langkah; mlangkah: melangkah; nglangkahi: melangkahi
132. langkak : langka, jarang
133. langkan : pagar keliling
134. langkap : busur
135. langkas : tangkas
136. langkep : busur
137. langking : kurus, kecil
138. langkir : nama wuku yang ke-13
139. langkung : lebih; kelangkung : sangat; kula langkung : permisi
mau lewat; nglangkungi : melewati; selangkung : dua puluh lima
140. langlang : berkeliling mengitari
141. langseb : langsat
142. langsing : langsing, tinggi ramping
143. langsir : dilangsir, satu per satu
144. langsung : langsung, berlanjut
145. langsur : melata, merayap
146. langu : jenis bau yang tak sedap
147. langun : kesenangan
148. langut : sepi, hening
149. lanja : sering bersilaturahmi
150. lanjah : mudah bosan
151. lanjam : 1 ujung bajang; 2 singkal
152. lanjang : gadis, perawan
153. lanjar : janda muda yang belum beranak; lanjar ngirim : nama
rasi bintang
154. lanjèn : mencoba, percobaan
155. lanji : 1 sebangsa baju; 2 mudah berubah
156. lanjo : pulang pergi
157. lanjung : termenung, tercenung
158. lanjur : lanjut, kemudian
159. lanjut : lanjut, kemudian
160. lantak : pelantak, pengasah
161. lantang-lantang : cincin
162. lantap : garang, suka marah
163. lantas : langsung
164. lantéra : lentera
165. lantih : tenun; nglantih: menenun
166. lantip : pintar, pandai
167. laos : lengkuas
168. lapa : lapar; lara-lapa: penderitaan yang amat sangat
169. lapak : pelana, sela, ringga
170. lapan (se – ) : 35 hari
171. lapang : lapang
172. lapis : 1 lapis; 2 lapisan
173. lar : bulu ayam
174. lara : 1 sakit; 2 dara, gadis, wanita; lara ayu : ketumbuhan,
sakit calar; lara brangta : kasmaran, jatuh cinta; lara jonggrang : gadis yang
bernama jongrang, dicandikan dalam candi Prambanan; lara karuna : kasmaran,
jatuh cinta; lara kidul : Nyi Lara Kidul, jin yang dipercaya sebagai penguasa
laut selatan; lara kudan : bedil berlaras satu; lara-lapa : sengsara,
menderita; lara ngedhat : nama bunga
175. larab : datang
176. larad : susut, hanyut
177. larah : kedudukan, tempat
178. larak : sendal, terik
179. larang : mahal, harga tinggi
180. larap : datang
181. laras : irama; laras pelog : irama pelog; laras slendro: irama
slendro; laras wastu : akar wangi
182. laré : anak; laré angon : anak penggembala
183. larèk : anak, kanak-kanak
184. lari : lari
185. larik : larik, deretan
186. laris : laku keras
187. laron : laron
188. laru : benih jamur pembusuk untuk tempe
189. larud : larut
190. larung : buang
191. laryan : selokan
192. lastari : lestari, terpelihara; lastantun : (ing.) lestari,
terpelihara
193. lastri : malam
194. latar : halaman
195. lathi : lidah
196. latri : lumpur, endapan lumpur
197. latu : api
198. latuh : lumut laut
199. laun : daun kacang cina
200. laup-laup : berteriak-teriak
201. laut : laut, samudra
202. lawa : kelelawar
203. lawak : dagelan, lawak
204. lawan : 1 musuh; 2 dan, dengan
205. lawana : garam, asin
206. lawang : pintu; lawang butulan : pintu belakang; lawang kori :
pintu utama; lawang kupu tarung : pintu kanan kiri; lawang lèrègan : pintu
dorong; lawang monyétan : pintu yang daunnya dua, atas bawah; lawang tangkeban
: pintu yang daunnya satu; lawang tobat : pintu taubat
207. lawar : lawan, apa adanya; lawaran: makan tanpa lauk
208. lawas : kawak, kuno
209. lawayan : perlombaan burung merpati
210. lawé : lawe, benang tenun; lawé mateng : benang yang sudah
dikanji; lawé mentah : benang yang belum dikerjakan; lawé wenang : gelang dari
benang (penangkal penyakit)
211. laweh : lauk pauk
212. lawèh, lawih : ganjal pada bibir kran
213. lawer : lama, tua
214. lawèt : burung walet
215. lawis : lama sekali
216. lawon : mori, kain pembungkus mayat
217. lawong : bersuara keras
218. lawuh : lauk-pauk
219. lawung : tombak, lembing
220. laya : mati
221. layah : piring besar dari tanah liat
222. layak : layak, wajar, lumrah
223. layan : keran kecil
224. layang : surat, kertas; layangan: layang-layang; layang biwara :
surat kabar; layang iber-iber : surat kiriman; layang ideran : surat edaran;
layang kabar : surat kabar; layang wacan : buku bacaan
225. layap : pergi, main
226. layar : layar, peralatan perahu
227. layon : mayat, jenazah
228. layos : atap, tarub
229. layu : layu, mati
230. layung : awan kuning pada sore hari
231. layur : nama ikan laut
232. laywa : layu, mati, lain; laywan : bunga yang sudah layu
233. lebda : mahir, ahli
234. lebet : dalam, maruk
235. lebur : lebur, hancur
236. lèdhèk : memancing, menggoda
237. lega : lega, rela
238. legan : perjaka, prawan
239. legawa : ikhlas
240. legedan : watak
241. legena : telanjang
242. legetan : nama tumbuhan
243. legi : 1 manis; 2 nama hari pasaran
244. legundhi : nama tumbuhan
245. leheng : lumayan, lebih baik daripada
246. leksa : laksa, 10.000
247. leksana : jalan, berjalan
248. léla : hibur, ayem
249. lelah : capek
250. lelana : berkelana, mengembara
251. lélang : lelang, jual
252. lelangon : kesenangan, hiburan
253. lelara : penyakit; lelaran : wabah penyakit
254. leluhur : leluhur, nenek moyang
255. lèlur : segan, enggan
256. lema : gemuk, gembur
257. lemah : tanah; lemah teles : tanah subur
258. lembah : lembah, cekung; lembah manah : andap asor, rendah hati
259. lembak : lemak
260. lembana : pujian, sanjungan
261. lembar : lembar
262. lémbat (m -) : berpindah meloncat-loncat dari pohon ke pohon
263. lembara : mengembara
264. lembat : halus, lembut
265. lembayung : lembayung, daun kacang untuk sayur
266. lembek : ombak
267. lèmbèr : keletah
268. lembing : 1 tombak; 2 nama binatang
269. lémbong : sebangsa talas
270. lembora : nama ikan laut (besar)
271. lembu : sapi, lembu
272. lembur : lembur, bekerja di luar jadwal
273. lembut : lembut, halus
274. lemeh : segan, enggan
275. lemper : jenis makanan dari ketan
276. lèmpèr : cobek
277. lempèt : kepipis (perut)
278. lempir : lembar, helai
279. lempuk : nama ikan sungai
280. lempung : tanah liat, tanah merah
281. lempuyang : jenis tanaman obat tradisional
282. lemu : gemuk
283. lendhah : sawah di tempat yang datar dan rendah
284. léndhéyan : 1 bersandar; 2 batang tombak
285. lendhi : mainan ikan
286. lendhong : nama ikan
287. léndhot : lumpur
288. lendhut : tanah lumpur
289. lènèng : bermasakan, masak semua
290. lèng : lubang, rongga
291. lenga : minyak; lenga bacin : minyak kelapa yang telah dipakai
kedua kalinya; lenga cèlèng : minyak lebihan dari; lenga mambu : minyak tanah;
lenga patra : minyak tanah; lenga pèt : minyak tanah; lenga wangi : minyak
wangi
292. léngah : lengah, sembrono
293. lengar : lebar (dada)
294. lengen : lengan, tahu
295. lengeng : indah, menawankan, menyenangkan
296. lèngèng : kata untuk memaki
297. lenggah : duduk
298. lenggak (ng -) : duduk mendongak dan menoleh
299. lénggak-lénggok : melenggok
300. lenggana : rela, ikhlas, segan, enggan
301. lengganan : langganan, pelanggan
302. lenggang : jenjang (leher), ramping
303. lénggang : melenggang
304. lengger : besar dan tak bergerak-gerak
305. lènggèr : lengger, jenis tari-tarian
306. lénggot : lembehan santai; lénggot bawa : tandak
307. lengkara : perhiasan
308. lèngsèr : lengser, turun jabatan
309. lentéra : lentera, lampu
310. lepas : lepas, bebas; lepas tangan : tak mau ikut campur
311. lepat : salah
312. lèpèk : cawen, lepek
313. lèpèn : kali, sungai
314. lepet : lepet, jenis makanan
315. lèrèh : tenang, santai; lèrèh-lèrèh : santai, istirahat
316. lerem : tenang, santai
317. lèrèn : istirahat
318. leres : betul, benar
319. lésan : lisan, mulut
320. lesana : tanda, jalan
321. leseh : lusuh, terinjak-injak
322. lesmi : indah, laksmi
323. lestari : lestari, terpelihara; lestantun : (ing.) lestari,
terpelihara
324. lesu : lesu, lapar, lemas
325. lesung : lesung, tempat menumbuk padi
326. lésus : angin ribut
327. lewih : lebih
328. licik : licik, akal bulus
329. ligasan : naik kuda tanpa pelana
330. lika : tulis
331. lilit : lilit, membelit; lilit uwi : melilit seperti ubi
332. lima : lima
333. liman : gajah
334. limar : limar
335. limas : bentuk rumah adat; limasan : bentuk rumah adat
336. limbang : timbang
337. limbuk : limbuk, jenis nama wayang
338. limbung : limbang, terhuyung-huyung
339. limer : melayang
340. limit : limit, rata dan halus
341. limo : 1 lima; 2 jeruk, limau
342. limpa : limpa
343. limpad : cekatan
344. limpah : limpah, banyak
345. limpung : tombak pendek bermata kanan kiri
346. limrah : lumrah, lazim, umum
347. limun : limun, jenis minuman
348. limur (dite – ) : dilipur, dihibur
349. limus : pakel, jenis mangga
350. limut : 1 kabut; 2 selimut
351. lina : hilang, sirna, mati
352. lincad : loncat, lompat, tinggal
353. lincak : lincak, kursi; lincak gagak : meloncat-loncat seperti
burung gagak
354. lincat : loncat, lompat
355. lincing : runcing, lancip
356. lincip : runcing, lancip
357. lincis : lubang jerat (tali)
358. lincut : malu, enggan
359. lindhu : gempa bumi
360. lindhuk : terlindung
361. lindhung : lindung, berlindung
362. lindri-lindri : cantik sekali, molek
363. lingga : 1 arca, tugu; 2 kata dasar
364. linggar : pergi, lahir
365. lingsa : telur kutu; pada lingsa; tanda baca pada aksara Jawa
366. lingsang : anjing air
367. lingsem : malu
368. lingsir : bergeser, condong
369. linguk : jenguk, lihat
370. lintah : lintah; lintah dharat : rentenir
371. lintang : bintang; lintang alihan : bintang beralih; lintang
kemukus : komet, bintang kemukus; lintang panjer esok/sore : bintang kejora
372. linthing : melinting
373. linting : menggulung
374. lintring : jenis rumah adat
375. lintu : ganti
376. linu : rasa nyeri, pegal-pegal
377. linuhung : dihormati, ditinggikan
378. linuwih : lebih
379. lipur : hibur, senang
380. lir : seperti
381. lira : belerang; lira-liru : berganti-ganti
382. lirang : belirang
383. lirih : pelan
384. lirik : melirik
385. liring : kejap, pandangan sekilas
386. lirip : aus, rompeng
387. liris : gerimis, teratur, rapi
388. lirna, lirning : terang sekali, apabila
389. liru : tukar, ganti; liru lambang : bertukar barang, barter;
liron : tukar; liron patra : berganti tempat; liron watang: saling merombak
390. lirwa : lalai, lengah, kurang waspada
391. lis : tali kekang, kendali
392. lisa : ketombe, telur kutu
393. lisah : minyak
394. listu : cantik; listuhayu: cantik, ayu; listya : molek
395. lisuh : lesu, lelah
396. lisus : angin ribut
397. litheng : hitam sekali
398. lituhayu : cantik, molek, ayu
399. liwar : menyimpang; liwar-liweran : berseliweran
400. liwat : lewat
401. liwer : lewat, lintas
402. liwet : liwet, jenis nasi
403. liwung : bingung
404. liya : lain
405. locana : mata, netra
406. locita : hati, perasaan
407. lodaka : air
408. lodan : ikan paus, ikan gajah
409. lodhèg : longgar, lobok
410. lodhèh : jenis sambal
411. lodhoh : busuk, remuk
412. lodhong : wadah, toples
413. lodok : sumsum pada tulang punggung
414. lodong : wadah makanan kecil, toples
415. lodra : buas, gerang, sangat marah
416. logor : gugur, luruh
417. logro : longgar
418. loh : subur; loh jinawi : subur makmur
419. lohita : merah
420. lok : mashur
421. loka : 1 tempat; 2 kenal, dikenal; lokamandhala : permukaan
dunia; lokananta : jenis gamelan; lokaya : dunia, alam semesta; lokéndra : raja
di dunia; lokéswara : terkenal di dunia; kaloka: terkenal
422. lokita : karangan, sajak
423. lokro : longgar; nglokro : patah semangat
424. lokrok : lobok, longgar
425. lola : tidak punya ayah ibu
426. loling : lentera dari kertas
427. lolita : ingin sekali, mendamba
428. lolor : lepas, ulur
429. lolos : lolos, bebas
430. loma : pemurah, suka memberi
431. lomba : pertandingan
432. lombok : lombok, cabe
433. lomoh : segan, enggan
434. londhot : busuk, remuk
435. longan : bawah ranjang
436. longgang : sela, antara
437. longgar : longgar, luas, renggang
438. longkah : nama bunyi-bunyian
439. longkang : sela, antara
440. longsor : longsor
441. lonjong : lonjor
442. lonjor : belunjur; selonjor : duduk meluruskan kaki
443. lontar : lontar
444. lontop : tongkat berisi pedang
445. lontor : makan, minum
446. lor : utara; lor kulon : barat daya; lor wétan : timur laut
447. lorèk : lorek, loreng; lorèng : loreng
448. loro : dua; loro blonyo : arca tiruan pengantin
449. losin : dosin, 12 buah
450. losoh : lusuh
451. losok : busuk, luruh
452. losor : longsor
453. lota : buas, ganas
454. lothèng : loteng
455. lowang : luwang, bolong, lubang
456. lowong : lawang, kosong
457. lowung : lumayan
458. lucu : lucu, jenaka
459. ludhes : ludes, habis
460. ludhuk : suka makan banyak
461. ludira : darah
462. ludrug : ludruk, teater tradisional
463. lugas : jelas, denotatif
464. lugu : apa adanya, bersahaja
465. lugut : bulu-bulu pada batang bambu (tebu, dsb)
466. luh : air mata
467. luhur : luhur, tinggi; luhung: luhur, tinggi
468. lujeng : luku, bajak
469. luk : lekuk; luk sanga : lekuk sembilan
470. luka : luka
471. lukak : cekung; lukak-lukik: bercekung-cekung
472. lukar : lepas, melepas
473. lukat : lepas dari siksaan
474. lukis : lukis, gambar
475. lukita : karangan, syair; lukita sari: karangan/syair yang indah
476. luku : bajak, nenggala
477. lulang : belulang, kulit
478. luluh : luluh
479. lulur : bedak lulur
480. luluri : leluhur
481. lulus : lulus, lolos
482. lulut : cinta
483. lumah : terlentang; lumah tangan: meminta, memohon
484. lumba : lomba, pertandingan
485. lumba-lumba : ikan lumba-lumba
486. lumbu : jenis tanaman umbi-umbian
487. lumbung : lumbung, persediaan; lumbung bandhung : lumbung besar;
lumbung désa : lumbung desa
488. lumer : leleh, basi
489. lumèr : meluap
490. lumpang : lumpang, tumbukan padi; lumpang kenthèng : lumpang
batu besar
491. lumpat : lompat; lumpat kidang : melompat-lompat
492. lumping : belulang
493. lumprah : lumrah, wajar
494. lumpuh : lumpuh
495. lumpur : lumpur
496. lumrah : lumrah, wajar
497. lumuh : bosan, malas
498. lumur : gelas untuk minum
499. lumurug : berangkat ke pertandingan
500. lumut : lumut
501. luncat : loncat, lompat
502. luncup : luncup, kuncup
503. lung : pucuk daun
504. lunga : pergi
505. lungan : bepergian
506. lungga : sulur-suluran
507. lunggé : terlambat
508. lungguh : duduk
509. lungka : bongkahan tanah di ladang
510. lungkrah : capai, payah, letih
511. lungsé : terlambat
512. lungsed : lusuh
513. lungsi (pada -) : tanda baca dalam huruf Jawa
514. lungsir : kain sutra
515. lungsungan : kulit bekas pada binatang setelah berganti kulit
516. lungsur : kain bekas
517. lunjak : lonjak
518. lunjat : lonjak
519. luntas : luntas, jenis tumbuhan
520. luntur : luntur
521. lunyu : licin
522. lupa : lupa
523. lupit : sempit, tidak longgar
524. lupiya : teladan, contoh
525. lupta : keliru, lupa
526. luput : luput, lepas; luput cinatur: tak disebut dalam bicara
527. lurah : lurah, kepala desa
528. luru : mencari
529. lurub : gebar, tutup mayat
530. lurung : sungai tempat pembuangan
531. lurus : lurus
532. lutung : lutung, jenis kera
533. luwah : lowong
534. luwak : luwak, jenis musang
535. luwang : lubang, lowong, watu luang
536. luwar : lepas, luar
537. luwé : lapar
538. luweng : lubang
539. luwer : putaran, bundaran
540. luwih : lebih; luwih manèh : terlebih lagi
