I PUCUNG
Kacrita di Banjar Kawan, wewengkon Koripan ada anak pacul ngelah
pianak muani adiri madan I Pucung. Gegaénné I Pucung sing lénan tekén mapikat
dogén di umané, nangingké nyalah utu pesan tangkepné mapikat, di masan padiné
mara embud. Dadi sing pesan koné ia taén maan kedis, déning tusing ada kedis
ngalih amah, krana padiné nu puyung. Déning kéto, med koné ia mapikat. Jani
demen koné ia tekén kuluk. Nanging
masih kéto, sabilang nagih ngidih konyong sig pisaganné begbeg konyong ané mara lekad dogén nagih idiha. Déning konyongné ané nagih idiha nu cerik buina tondén ngedat, kadéna konyongné ento buta, dadi buung dogén ia ngidih konyong. Déning kéto undukné I Pucung gedeg koné ia, déning makejang kenehné tuara ada maisi. Uli sekat ento tusing pesan koné ia taén kija-kija buin, begbeg nyingkrung dogén jumahné. Ping kuda-kuda kadén suba bapanné nglémékin, apanga ia nyak nulungin ka carik, nanging masih ia tusing nyak. Déning kéto gedeg koné bapanné, nanging ia tusing bani nigtig wiadin ngwélin I Pucung, krana ia suba kelih. Depina dogén koné ia jani pragat nengnenga dogénan.
masih kéto, sabilang nagih ngidih konyong sig pisaganné begbeg konyong ané mara lekad dogén nagih idiha. Déning konyongné ané nagih idiha nu cerik buina tondén ngedat, kadéna konyongné ento buta, dadi buung dogén ia ngidih konyong. Déning kéto undukné I Pucung gedeg koné ia, déning makejang kenehné tuara ada maisi. Uli sekat ento tusing pesan koné ia taén kija-kija buin, begbeg nyingkrung dogén jumahné. Ping kuda-kuda kadén suba bapanné nglémékin, apanga ia nyak nulungin ka carik, nanging masih ia tusing nyak. Déning kéto gedeg koné bapanné, nanging ia tusing bani nigtig wiadin ngwélin I Pucung, krana ia suba kelih. Depina dogén koné ia jani pragat nengnenga dogénan.
Makelo-kelo demen koné ia tekén anak luh, nanging gedé koné kenehné,
nget putran Ida Sang Prabu Koripan koné demenina. Budi morahan tekén bapanné
sing koné ia juari, déning ia suba ngasén tekén déwék gedeganga, Dadi ibuk
pesan kenehné I Pucung ngenehang Ida Radén Galuh, mabudi ngalih ka puri tusing
bani. Jani ngaé koné ia daya, mangdéna ia nyidaang makatang Raden Galuh.
Sedek dina anu, ka puri koné ia tangkil ring Ida Sang Prabu. Di
mara ia neked di bancingah, ada koné parekan tepukina ditu lantas ia ngomong, "Ih jero parekan, nawegang tiang nunas
tulung ring jeroné, wekasang tiang ngapuriang, aturang jagi tangkil ring Ida
Sang Prabu!"
Masaut parekané, "Inggih
mangda becik antuk tiang ngaturang ring Ida Sang Prabu, Jeroné sapasira?"
"Aturang tiang I Pucung saking
Banjar Kawan!" Majalan lantas parekané ento ngapuriang matur ring Ida Sang Prabu,
"Nawegang titiang mamitang lugra
ring Palungguh Cokor I Déwa, puniki wénten kaulan Palungguh Cokor I Déwa saking
Banjar Kawan, ipun jagi tangkil ring Palungguh Cokor I Déwa". Ngandika
Ida Sang Prabu, "I Pucung ento apa
koné ada buatanga ia tekén nira?
"Matur sisip titiang Ratu Déwa
Agung, antuk punika tan wénten pisan titiang uning".
"Nah lamun kéto, tundén suba ia
mai"
Ngajabaang lantas parekané ngorahin I Pucung tundéna ngapuriang. Majalan lantas
I Pucung ngapuriang. Sasubané neked ditu, lantas ia mamitang lugra ring Ida
Sang Prabu.
"Ih to iba Pucung, apa ada
buatang iba mai?"
Matur I Pucung, "Inggih
matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, wénten tunasang titiang ring Cokor I Déwa".
"Nah apa Pucung"
"Inggih sapunapi awinan ipun
pantuné sané wau embud dados ipun puyung, kalih asuné wau lekad dados ipun
buta?"
Ngandika
Ida Sang Prabu, "Ento kénkén nyen
kadén nira awinanné, nira sing pesan nawang. Men yan cai, kénkén awananné dadi
kéto?".
"Antuk punika taler tan kamanah
antuk titiang, Nanging yan banggayang Cokor I Déwa, asapunika kéwanten,
kamanah.antuk titiang gelis jaga rusak jagat druéné".
"Men jani kénkén ben madaya, mangdéné
guminé tusing uug?"
"Inggih yan manah titiang saking
tambet, becik mangkin karyanang banten paneduh aturang ring Ida Batara Dalem.
Manawi wenten kasisipan Palungguh Cokor I Déwa wiadin panjak-panjak Palungguh
Cokor I Déwa, mangda sampunang Ida Batara banget menggah pamiduka".
"Nah lamun kéto ja keneh cainé,
kema negarang neduh ka pura Dalem. Sing ada kapo pakayunan Ida Betara tekén
nira, nira lakar rigiring dogénan. Nah antiang dini malu akejep, nira nu nundén
panyeroané ngaé banten. Apang nyidaang maturan dinané jani, kadonga jani
tumpek. Yan suba pragat bantené, cai men ngaturang ajak I Mangku Dalem ka
pura!"
"Inggih", kéto aturne I Pucung.
Gelisin
satua, sasubané pragat bantené, majalan lantas I Pucung nyuun banten, ngojog kumah
pamangkuné.
"Jero mangku, Jero mangku, tiang
nikaanga mriki ring Ida Sang Prabu, ring pura Dalem. Samalihipun banten puniki
jeroné kandikaang makta ka pura. Tiang mapamit dumun abosbos jaga
kayeh", akéto baana melog-melog Jero Mangku tekén I Pucung, lantas ia ngénggalang
ka pura Dalem tur ngénggalang macelep sig gedongé ané tanggu kelod. Sawetara
ada suba apanginangan ia nongos ditu, rauh lantas Jero Mangku makta banten tur
ngojog sig jalan I Pucungé ngoyong. Ditu lantas Jero Mangku ngaturang banten tur
nunas tekén Ida Betara mangdené guminé di Koripan karahayuan.
Sasubanné Jero Mangku suud ngantebang, ngomong lantas I Pucung uli
di jumahan gedongé. Mapi-mapi ia dadi Betara, kéné koné munyinné, "Ih iba bapa Mangku, nyén nundén iba
mai maturan, nunas kaluputan tekén nira?"
Masaur Jero Mangku, "Inggih
titiang kandikaang antuk pramas Palungguh Betara, Ida Sang Prabu nunas
kaluputan ring Palungguh Betara, déning pantuné wau embud puyung kalih asuné
wau lekad ipun buta".
Buin ngomong I Pucung, "Ih
iba bapa Mangku, nira ngiangin lakara kaluputan nanging yan Ida ngaturang okané
Ida Radén Galuh". Déning kéto munyin I Pucungé kadéna pangandikan Ida Betara,
dadi budal lantas dané. Teked di jabaan purané mrérén lantas dané di batan
punyan bainginé, sambilanga dané ngantiang I Pucung.
Buin akejepné pesu lantas I Pucung uli gedongé tur jagjagina Jero
Mangku lantas ia matakon, "Men,
sapunapi Jero Mangku, wénten minab wacanan Ida Betara?"
"Kéné to, Ida Betara lakar ngicén
Ida Sang Prabu kaluputan, nanging yan Ida Sang Prabu kayun ngaturang okané Ida
Radén Galuh ring Ida Betara".
"Men, mangkin asapunapi
pakayunan jeroné, déning asapunika wecanan Ida Betara?"
"Nah melah suba cai kema ka puri
ngaturang tekén Ida Sang Prabu pangandikan Ida Betara. Bapa sing ja bareng
kema, réh jumah ada tamiu ngantiang". Déning kéto pangandikan Jero Mangku, dadi kendel pesan
koné I Pucung, déning guguna pamunyin gelahné tekén Jero Mangku, tur lantas ia
majalan ngapuriang.
Sasubané I Pucung nganteg di purian, ngandika raris Ida Sang Prabu,
"Men kénkén Pucung, ada pawecanan
Ida Betara tekéning iba, tegarang tuturang apang nira nawang?"
Matur I Pucung, "Inggih
wénten Ratu Dewa Agung. Asapuniki wecanan Ida Betara ring titiang. Ih iba
Pucung, kema aturang wacanan gelahé tekén gustin ibané buatné nira lédang lakar
ngicénin Ida kaluputan, mangdéné guminé karahayuan, nanging yan Ida kayun
ngaturang okané, Ida Raden Galuh tekén nira. Asapunika pangandikan Ida Betara
ring titiang. Inggih sané mangkin asapunapi pakayunan Palungguh Cokor I Déwa, déning
asapunika pakayunan Ida Betara?"
"Nah yan aketo pakayunan Ida
Betara, anaké buka nira sing ja bani tulak tekén pakayunan Idané. Sakéwala
guminé kerahayuan, nira dong ngaturang dogén. Da buin mara abesik panak nirané karsaanga,
kadong maka dadua, nira lakar ngaturang". Ditu ngendelang dogén kenehné I
Pucung déning lakar kaisinan idepné nganggon Radén Galuh kurenan.
Matur buin I Pucung, "Inggih
yan asapunika pakayunan Palungguh Cokor I Déwa, margi rahinané mangkin ratu, aturang
ida, anak Cokor I Déwa ring Ida Betara mangda gelis Ida rauh, titiang ja
ngiringang Ida, jaga aturang titiang ring Ida Betara Dalem".
Ditu
lantas Ida Sang Prabu ngandikain parekané ngandikaang ngaturin okané lanang Ida
Radén Mantri, kandikaang ngapuriang. Ida Radén Mantri sedek koné di jabaan.
Majalan lantas i parekan ka jabaan ngaturin Ida Radén Mantri. Ida Radén Mantri
raris ngapuriang tangkil ring ajiné.
Ngandika Ida Sang Prabu, "Cening
bagus, nah né jani bapa ngorahin cening, buatné arin ceningé karsaanga tekén
Ida Betara Dalem. Bapa ngaturang i nanak Galuh tekén Ida Betara, déning bapa
tuara bani tekéning anak tuara ngenah, buina pang guminé kerahayuan. Yan bapa
tusing ngaturang i nanak Galuh, pedas rusak guminé. Men cening kénkén kayuné?"
Matur Ida Radén Mantri, "Inggih
yan sampun asapunika pakayunan guru aji, titiang tan panjang atur malih. Lédang
té pakayunan guru aji kéwanten".
Déning akéto aturné Ida Raden Mantri, lantas I Patih kandikaang
nuunang peti lakar genah I Radén Galuh Sasubané Ida Raden Galuh magenah di
petiné, lantas petiné kancinga tur seregné tegulanga di duur petiné.
Ngandika Ida Sang Prabu,
"Ih iba Pucung, nah né suba pragat i nanak Galuh mwadah peti, kema suba
tegen petiné aba ka pura Dalem aturang i nanak Galuh tekén Ida Betara. Né seregé
di duur petiné mategul. Da pesan iba nyemak seregé né, depin dogén dini, satondén
ibané nganteg di pura. Buin Ingetang pabesen nirané, singa iba makita manjus
nyen di jalan pejang petiné di duur pundukané tur seregné depang masih ditu mategul".
"Inggih", kéto aturné I Pucung tur lantas ia
majalan negen petiné misi Ida Radén Galuh.
Béh magrégotan koné ia negen petiné ento. Ban kendelné bes sanget
lakar maan kurenan okan Ida Sang Prabu, dadi sing koné aséna baat. Di jalan
nepukin lantas ia tukad ditu ia mrérén di duur tukadé, déning ia makita manjus.
Petiné pejanga koné di duur pundukané tur seregné depina masih ditu. Di makirénné
ia tuun lakar kayeh, matur koné ia tekén Radén Galuh, "Ratu Radén Galuh Cokor I Déwa driki dumun, kénakang kayuné driki.
Titiang ngaonin Cokor I Déwa ajebos, titiang jaga tuunan manjus, déning ongkeb pesan
tan dugi antuk titiang naanang kebusé".
Déning
Ida Radén Galuh mwadah peti dadi sing koné pirenga atur I Pucungé.
Suud I Pucung matur kéto, tuunan lantas ia ka tukadé kayeh sambilanga
mamanting udengné. Tadah ka luanan koné ia kayeh baan klangenné maan yéh ning.
Ditu rauh lantas Ida Radén Mantri sameton Ida Radén Galuh nandan macan pacang
anggén Ida ngentosin sametoné. Sasubané Ida Radén Mantri rauh sig tongos petiné
ento, ngelisang raris Ida Radén Mantri nyereg petiné tur kamedalang ariné.
Sasubané Ida Radén Galuh medal, jani macané koné celepang Ida tur buin
kakancing, seregné buin koné duur petiné genahang Ida. Ngelisang raris Ida Radén
Mantri mlaib sareng Ida Radén Galuh budal ka Koripan. Buat isin petiné
kasilurin tusing koné tawanga tekén I Pucung.
Sasubané ia suud kayeh lantas ia menekan. Teked ba duuran dingeha
koné krasak-krosok di tengah petiné. Ngomong lantas I Pucung, "Inggih Ratu Raden Galuh, menggah menawi
Cokor I Déwa dados Cokor I Déwa krasak-krosok wau kaonin titiang manjus. Margi
mangkin Cokor I Déwa budal kumah titiangé, drika mangkin Cokor I Déwa mlinggih
sareng titiang. Cokor I Déwa pacang anggén titiang kurenan. Samalihipun titiang
sampun ngadianang Cokor I Déwa woh-wohan luir ipun; buluan, salak, croring
miwah manggis. Pacang rayunan Palungguh Cokor I Déwa sampun wénten jumah
titiang kagianang antuk panyeroan Palungguh Cokor I Déwa, tiang maderbé mémé.
Sampunang té kénten menggah Cokor I Déwa, mangkin iringa ja Cokor I Déwa
budal".
Gelising satua majalan lantas ia I Pucung ngamulihang negen petiné.
Sasubané neked jumahné, kauk-kauk lantas I Pucung ngaukin méménné, "Mémé, Mémé, ampakin tiang jlanan,
tiang ngiring Ida Radén Galuh mulih. Tiang anak suba icéna nunas Ida Radén Galuh
tekén Ida Sang Prabu. Matelah-telah men mémé ditu jumahan icangé apang kedas,
krana tiang lakar nglinggihang Ida ditu, uli semengan Ida tondén
ngrayunang". Méménné tusing ja ia nawang keneh panakné, slengagan koné
mara ia ningeh pamunyin panakné buka kéto. Dadi ampakina dogén ia jlanan tur I
Pucung ngénggalang macelep kumah metén, tur lantas ia ngancing jlanan uli
jumahan.
Petiné
pejanga koné di pasaréané.
Critaang jani suba tengah lemeng tur mémé bapanné suba melah
pulesné pada, ditu lantas ia buin ngomong ngrumrum isin petiné, "Inggih Ratu Radén Galuh, matangi Cokor
I Déwa, niki sampun wengi, mriki mangkin Palungguh Cokor I Déwa merem sareng
titiang!" Suud ia ngomong kéto, lantas petiné ento serega tur
ungkabanga. Mara petiné ento ungkabanga, tengkejut pesan I Pucung déning petiné
misi macan. Ditu lantas I Pucung sarapa tekén macané. Mati lantas I Pucung.
Buin mani semenganné, dunduna lantas ia tekén méménné uli diwangan,
déning suba tengai ia tondén bangun. Kadéna panakné sajaan ngajak Radén Galuh.
Kanti ping telu koné méménné makaukan, masih sing koné sautina, lantas tinjaka
koné jlananné. Ya mara mampakan jlananné, ya magroéng lantas macané jumahan. Béh
apa kadén tengkejut méménné tur ia buin ngénggalang ngubetang jlanan.
Ditu
lantas ia gelur-gelur ngidih tulungan tekén pada pisaganné ditu. Liu pada anaké
nyagjagin ia tur makejang pada ngaba sikep.
Ditu
matianga lantas macané totonan. Sasubané I Macan mati, mulihan lantas méménné,
dapetanga panakné suba mati tur nu tulang-tulangné dogénan.
-------------------
SUMBER : KEMBANG RAMPE KASUSASTRAN BALl PURWA