PASALIN XIII
|
SARDULA WIKRIDITA ; - - - / o o - / o - o / o o - / - - o / - - o / o // = 19
1.
Wwang tan wring çruti rūpa
lingga mangucap çāstréng sabhā manḍala.
Himpĕr wwang manikĕp matangga magalak ngkānéng alas durgama.
Tambangnyéki bĕsarrikā gagangikang tunjung talinyāmikut.
Durān sambhawa téki yan kawĕnangāngdé hasyaning
wwang mihat.
Jadmané
sané tan uning ring sruti rupa lingga, mawosang warah-warah sastra agama ring
paséban, tan péndah sĕkadi anak ngĕjuk gajah galak ring alasé sané madurgama,
agĕng talinnyané wantah ambul katik tunjungé, amunika agĕng taliné sané pacang
anggén nĕgul, doh para pacang manut pacang mrĕsidayang ( ngĕjuk ), wantah ngawé
ican sang ngantĕnang.
Orang yang tidak mengenal adat lembaga, jika hadir dalam rapat yang membicarakan ajaran-ajaran, sama saja dengan sebuah tugu. Ia dapat disamakan dengan orang yang hendak menangkap gajah liar dalam hutan lebat, hanya dengan memakai tali sebesar gagang tunjung untuk mengikatnya; mustahil usahanya itu akan berhasil; malahan ia akan ditertawakan orang yang melihatnya.
2.
Wwantĕn durgama wiṣṭining bhuwana dinyan tan prayatnériya.
Ring go yan
malungid sungunya magalak, ring wwang mawéng sanjata.
Mwang tang
rājakulān mawāni gulungéng çardūlawikridita.
Tĕkwan lwah madalĕm asantĕr amulĕk, stri rakṣakān bhiṣana.
Ring jagaté wéntĕn baya sané agĕng, sampunang néntĕn
prayatna, banténg sané tanduk ipun lanying tur galak, jadma sané makta sanjata,
miwah punika kula gotran Ida Sang Prabu sané wanén, purun magulĕt ring macan
galak, punika malih tukad sané toyan ipun dalĕm suluk tur maulĕkan, anak istri
bĕcikang pisan nangarin punika réhning makéwĕhin.
3.
Sang bwat séwaka ring wwang uttama-jana mwang sang wiçéṣang jagat.
Kadyanggāni malintanging tasik iwĕh mombak magöng bhiṣaṇa.
Sāksāt wwang dumilat ri landĕpi tĕwĕk, sarpénaras
kādbhuta.
Himpĕr wwang mamĕkul çariranikanang çardūlawikriḍita.
Orang yang mengabdi pada
seseorang ternama atau mengabdi pada seorang raja sama dengan berlayar di laut
yang bergelombang besar, penuh mara bahaya. Sama juga ia dengan orang yang
menjilat mata keris, atau mencium ular berbisa, atau memeluk singa buas.
Jadmané sané tĕlĕb ngaturang ayah ring anak lĕwih
utawi sang nguwasayang jagat, patĕh sĕkadi anak nglintangin sĕgara madurgama
sané ombak ipun agĕng ngrĕsrĕsin, talĕr patĕh sĕkadi anak nyilapin kĕris sané
mangan, ngaras lalipi sané maupas mandi, sumaih ring anak malĕkor padéwékan
macan sané galak.
4.
Yan ring déça taman hanéki sirangdon
sanja munggwériya.
Tan wwantĕn kula wandhu warga nguniwéh tang mitra tapwan hana.
Sang wijnéng aji tan hanériya tuhun
tistis tan iṣṭālaya.
Tan
yogyāmbahĕn ing sarāt, jagat ikāngdé sangçayéng wwang
mara.
Yan pradésané néntĕn wéntĕn naĕnin rawuhin anak masĕsanjan
malinggih irika, talĕr tan wéntĕn pasĕmĕtonan, napi malih sawitra talĕr tan wéntĕn
irika, wantah samun punika gĕnah sané nista, pradé pradésané sané sapunika néntĕn
patut rawuhin, gĕnahé sapunika wantah ngardi sĕngsayan sang rawuh mĕrika.
Jika suatu daerah tidak pernah dikunjungi atau
didiami orang, dan disitu tiada terdapat sanak-saudara, apalagi sahabat atau
orang-orang suci, maka daerah yang sepi dan tidak menarik hati orang untuk
mengunjunginya itu tidak baik diinjak manusia. Tempat itu terlalu berbahaya
bagi orang yang mengunjunginya.
5.
Ring wadhwādhika ring swawarga
yan anūt karméng ulah sang tuhan.
Yogyān
kawruhanéki kāsihana dé swāminya tan giṇḍala.
Mangkā mitra
sĕdĕng manĕmwa lara
yogyāninditān kawruhi.
Lawan stri
suruding dhana nda huningan dé sang kakungnyawĕlas.
Wadwané pĕngajĕng rawuhing
kulawargannyané, yan parilaksana miwah solah ipun satinut ring gustin ipun,
ipun punika patut pisan karunguang miwah kĕsayangang antuk gustinnyané mangda
sampunang matinggal, sapunika talĕr sawitrané sané nandang pakéwuh patut pisan
upapira bĕcikang, miwah punika anaké istri rikala kĕkirangan jinah patut
karĕngayang olih kurĕnan ipuné sané nyayangang.
Jika pegawai yang terkemuka dan termasuk
sanak-keluarga sendiri tidak menyalahi kebiasaan dan kelakuan tuannya, patutlah
ia dihargai dan disayangi, oleh tuannya; hendaknya jangan sampai pegawai itu
dilepas. Begitu juga kita harus
menghormati dan memperhatikan sahabat yang sedang menderita kesengsaraan. Begitu pula halnya dengan bini (yang tetap setia), di
waktu si suami kehilangan kekayaan; suaminya itu harus menunjukkan perhatian
dan rasa kasihan kepadanya.
6.
Nāhan hétuni sang widagdha puruṣāngambil ri kanyottama.
Yadyan sora ri rūpa yan gunawati çuddha ng
kulanyobhayān.
Mwang stri sor guṇa, rūpa dibya manulus pantĕs wruhéng sasmita.
Tan hopén sira sang
su-rūpa guṇawān mwang kanya janmottama.
Punika
awinannya anaké lanang sané wicaksana pangus patut ngambil anak istri utama,
yadiastun tuna rupa, yan sampun lĕwihing gagunan talĕr tur mawit saking
kulawarga sané bĕcik patut ambil, sapunika talĕr anaké istri yadiastun tuna
gagunan sakéwantĕn warnin ipun ayu alus, uning ring tatĕngĕr anak lanang patut
ambil, tan sandang bawosang malih anaké istri sané lĕwihing warni pradnyan tur
mawit saking kulawarga sane bĕcik.
Selayaknyalah lelaki yang
bijak memilih wanita utama. Biarpun seorang wanita kurang elok rupanya, asal ia
cakap dan berasal, patut dipilih juga. begitu juga halnya dengan wanita
yang kurang kepandaiannya akan tetapi indah parasnya dan mengerti akan kehendak
lelaki. Dengan sendirinya tidak menjadi soal
: perempuan yang cantik, berpengetahuan lagi pula keturunan orang baik-baik.
7.
Mangkā tāmrĕta sangka ring wiṣa ya towin yogya rakwālapĕn.
Mwang tang rukmi sakéng awidya
tuwi tan milwālayanyagĕlĕh.
Ring çāstrādi sakéng
açuddha-kula towin yogya rakwālapĕn.
Stri ratnān mĕtu ring
wwang alpajananā yogyālapĕn çobhita.
Sapunika talĕr amrĕtané yadiastun mawit saking tĕngahing
wisya patut talĕr ambil, miwah punika masé yadiastun mawit saking I tambĕt
néntĕn sarĕng lĕtuh antuk gĕnahnyané, punika kawĕruhé sané lĕwih yadyastun
mawit saking kulawarga sané néntĕn suci, talĕr patut ambil punika, anaké istri
ayu yadiastun ĕmbas ipuné ring kulawarga kĕpara, sané kadi punika talĕr patut
ambil réhning manggĕh bĕcik.
Layak kita mengambil madu dari dalam racun, atau
emas dari orang bodoh, sebab barang itu tidak jelek karena tempatnya. Juga ajaran yang baik harus kita ambil, sekalipun dari
orang yang rendah asalnya. Wanita indah jelita, biarpun
asalnya dari orang biasa, patut juga diambil; wanita itu bukan tak suci.
8.
Ring stri yan pinakottamā
dwiguna ring bhuktinya sangkéng pumān.
Lāwan buddhinikā caturguṇa mapĕs jatinya
tan karkaça.
Sangkéng sāhasa ṣaḍgunānggĕhika tan
krūra ng manah mardawa.
Yan ring sanggama kāṣṭabhāga sira sang swāminya kokténg aji.
Anaké istri kĕbawos utama sané ajĕngané atĕngan anak
lanang, miwah ka alusan manahnyané nikĕl ping ĕmpat saking anaké lanang,
pĕjantĕnan ipun tan wéntĕn kasor, sajĕroning parisolah sahasa wantah apanĕm
anaké lanang, kawéntĕnan ipun néntĕn pawakan krura, manah ipun alus lĕmuh, yan
sajĕroning sanggama katikĕl ping kutus punika anaké lanang, sapunika munggah
ring kĕcap sastrané.
Wanita yang dianggap utama ialah yang makannya
seperdua makan orang lelaki, kehalusan budinya empat kali budi priya*),
lagaknya hanya seperenam priya, jadi tidak kasar, melainkan lemah-lembut;
adapun tentang sanggama melebihi delapan kali priya. Begitulah bunyi ajaran.
9.
Ring wwang wastu ing iwĕh hinuttama hané dĕhanya nityénĕnĕb.
Sangkéng lobhanikangalap guna muwah ring harsa tan
kagraha.
Yékangdé hilanging
sakawruhika ring purwatĕmah wigraha.
Nda tan
kagraha rakwa téki wĕkasan sirnabalik
nirguna.
I manusa pakéwĕh ipuné sané pinih agĕng wéntĕn ring
déwék ipun sĕtata kakubda, saking loban manah ipuné sané ngawinang ipun néntĕn
kasidan mikolihang kalĕwihan miwah kaacĕp tan kasidan, punika talĕr ngawinang
sakaluwir kawruhannyané saking rihin ical méwastu ngéntikang pitungkas,
riantukan néntĕn mrĕsidayang mikolihang, pamuput sami nungkalik ical tanpa
guna.
Pangkal kesulitan yang
terbesar bagi manusia tersembunyi dalam dirinya sendiri. Nafsu loba menyebabkan
orang tak dapat mencapai kebaikan yang dicita-citakannya. Itu pula yang
menyebabkan semua pengetahuan yang dikumpulkan sejak lama jadi hilang dan
akhirnya habis sama sekali. Karena tidak bisa mencapai cita-cita
tadi, budi yang baik pun berbalik menjadi keburukan.
10. Wwang mūrkāmbĕk anĕmwakĕn phala magöng sangkéng kaduṣṭakraman.
Siddhé sādhyanika
nda tan kataman ing lajjé dukāning para.
Tan tolih ri sadoṣa lén kaluṣa tan kétung wimohāngliput.
Bhéda mwang muni-pakṣa rakwa satatāngdohi ry ulah mangkana.
Jadmané
loba mapikolih agĕng mĕlantaran antuk parisolah ipun sané corah,
sajĕroning nagingin tatujon ipun, néntĕn pisan kĕhanan
kémad ngĕton kaduhkitan anak liyan, néntĕn malih ngétang dosa, néntĕn malih ngétang parisolah lĕtuh, réhning sampun kaliput manah bingung,
bina pisan ring Ida sang ngamong kawikon, tan mari ngĕdohin parisolahé kadi punika.
Orang tamak merasa mendapat untung besar dari pada
perbuatannya yang jahat. Jika tercapai tujuannya, ia
tidak sekali-kali merasa malu melihat kesengsaraan orang lain. Ia tidak
memperdulikan dosa atau ketidaksucian, sebab hatinya sudah tertutup rapat. Lain sekali sikap orang suci; mereka itu selalu menjauhi
perbuatan jahat.
11. Ring wwang çakti mabhoga ṣaḍ-rasa lĕwih tān campur ing bhakṣaṇa
Çakténg maithuna tan sahéng wara wini manggĕh surūpahalĕp.
Lāwan yan sĕdĕnging dhanécwara wibhuh
nang dana nityolahĕn.
Yékā kājar i purwakarma
phalaning sthirāpagĕh ring brata.
Anaké
tĕlĕb
muponin ajĕng-ajĕngan patut ngajĕngang sané mĕdaging
sad rasa malih suci, tĕlĕbé muponin sanggama patut sarĕng rabi kéwantĕn sané warninnyané ayu ngayang, sĕmaliha yan mungpung Ida Dané sugihing artha brana tur kuasa, mĕdana puniané tan mari patut laksanayang,
sapunika kawĕdar sajĕroning purwa karma, pikolih sang pagĕh tur langgĕng ngĕlarang brata.
Hendaklah orang yang berkuasa itu makan makanan
yang suci yang berisi keenam rasa; hendaklah ia mengecap kenikmatan pergaulan
dan selalu dilayani isteri yang patut baginya serta indah rupanya. Karena
kekayaannya menjadilah ia berkuasa, maka hendaklah selalu memberi sedekah dan
berbuat kebajikan. Itu semua, menurut ajaran karma, adalah buah dari pada laku
yang teguh jujur (dalam kehidupan yang sudah-sudah).